Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

 
2-§. Ekologik muammo 
 
«Ekosofiya»ning falsafaning muayyan, juda o‘ziga xos qismi sifatida shakllanishi bir qator 
bosqichlarni bosib o‘tdi: 

  XX asrning 50-yillari: ekologiyada ahvol yaxshi emasligini qayd etish; 

  60-godы: nazariy idrok etish uchun dastlabki urinishlar; 

  70-yillar:  ijtimoiy  harakatlarning  amaliy  faoliyatining  boshlanishi  («yashillar»  va 
boshqalarning); 

  80-yillar: aniq-ravshan bayon qilingan tamoyillar asosida harakatlar amaliyotini ishlab 
chiqish; 

  90-yillar: global ekologik tafakkurning shakllanishi. 
«Ekosofiya»ning  rivojlanishiga  A,Pechchei,  G.Kommoner,  A.King,  L.Braun,  D.Medouz, 
G.Kan, J.Forrester, E.Pestel va boshqalar salmoqli hissa qo‘shdilar. 
Hozirgi  zamon  globalistikasi  ishlab  chiqish  bilan  shug‘ullanayotgan  xalqaro  nohukumat 
tashkiloti - Rim klubining paydo bo‘lishi va dastlabki  15 yillik faoliyati italyan faylasufi va 
jamoat arbobi A.Pechchei nomi bilan bog‘langan. 
Eng muhim ishlanmalar qatorida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 

  Global  miqyosdagi  ijtimoiy-iqtisodiy  va  ilmiy-texnik  rivojlanish  jarayonlarini 
muvofiqlashtirish  uchun  maxsus  transmilliy  tuzilmalar  yaratish  haqidagi  taklif  (E.Pestel, 
M.Mesarovich); 

  Ekologik  muvozanatlashtirilgan  global  iqtisodiy  tizimlar  nazariyasini  ishlab  chiqish 
(L.Braun); 

  Global ekologik va insonparvarlik etikasini shakllantirish (R.Atfild) va boshqalar. 
A.Pechcheining  «taraqqiyot  dinidan  va  mexanikaning  kuch-qudratiga  ko‘r-ko‘rona 
ishonishdan»  voz  kechish  va  o‘z  nigohini  Sharqqa  qaratish  zarurligi,  zero  «Osiyoning 
metafizik  madaniyatlari  materialistik  g‘arb  sivilizatsiyasini  ko‘p  narsaga  o‘rgatishi 
mumkinligi» haqidagi takliflaridan biri g‘oyat qiziqarlidir. 
Hozirgi  kunda  ekologik  muammolarning  naqadar  dolzarbligini  anglab  yetish  uchun 
BMTning global ekologik ma'lumotlari (1992)dan bir qator faktlarni keltirish mumkin. 
Ekologiya sohasida eng jiddiy masalalari sifatida quyidagilar e'tirof etilgan: 
-  chuchuk suvning yetishmasligi (uning 63% qishloq xo‘jaligida, 23% sanoatda va faqat 
8% turmushda ishlatidadi); 
-  Dunyo okeanining ifloslanishi («o‘lik zonalarning» paydo bo‘lishiga qadar). 
-  Orolning  qurishi  (uning  sathi  3  metrga  pasaydi,  yana  9-13  metrga  pasayishi  va 
sho‘rlanishning 10 marta ortish kutilmoqda), 
-  Havoning  halokatli  tarzda  ifloslanishi,  xususan  yirik  shaharlarda  (Parij,  Madrid,  Rio-
de-Janeyro, Tokio, Sidney, Toronto, London, Tegeran, Bangkok, Nyu-York va boshqalar); 
-  Tuproq  eroziyasi  (tuproqning  15%  allaqachon  tiklab  bo‘lmas  darajada  eroziyaga 
uchragan); 
-  O‘rmonlarning  yo‘q  bo‘lib  ketishi  (har  yili  16,8  mln  gektar  o‘rmon  kesib 
yuborilmoqda); 
-  Tabiiy ofatlar oqibatlari (toshqinlar, zilzila, bo‘ronlar, vulqonlar otilishi va hokazo). 
Umuman  olganda  ekologik  muammo  yadro  urushini  oldini  olishdan  keyingi  ikkinchi 
muammo bo‘lib qoldi va vaqt o‘tishi bilan birinchi o‘ringa chiqishi ham mumkin. Kanadalik 
olim R.Pelke o‘zining «Envayronmentalizm va progressiv siyosatning kelajagi» nomli ishida 
ta'kidlaganidek,  ekologiya  barcha  insoniy  ehtiyojlar  va  istaklardan  ham  ko‘ra 

---

fundamentalroqdir,  iqtisodiy  muvaffaqiyatlar  esa,  bundan  buyon  ekologik  beqarorlik  uchun 
to‘lanadigan adekvat baho sifatida qaralishi mumkin emas. 
Shunday qilib, alternativa shunday: insoniyat yohud o‘z sivilizatsiyasini ekologiya nuqtai 
nazaridan modernizatsiya qiladi, yoki atrof muhit bilan birga degradatsiyaga uchraydi.