Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

6-§. Demografik muammo 
 
Bizning  eramizning  boshida  yer  aholisi  150-200  million  atrofida  edi  (bugungi  kunda 
birgina  AQSh  da  yashayotgan  aholidan  ham  kam).  X  asrga  kelib  u  300  mln  kishini  tashkil 
qildi.  Faqat  XIX  arsning  o‘rtasida  (1850  yil)  yer  aholisi  1  milliardni  tashkil  etdi.  Shundan 
so‘ng esa aholi  ko‘payishi xavfli darajada tezlik bilan orta boshladi: 80 yil ichida 2 milliardga 
yetdi (1930 y.), 30 yil ichida 3 milliardga (1960 y.), 16 yildan so‘ng 4 milliardga (1976), 10 
yil ichida 5 milliardga (1986) yetdi. Ko‘pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarda o‘sish 1 dan - 
2,5%  gacha,  faqat  Afrikadagina  3%  o‘sish  saqlanyapti.  Hozirgi  paytda  yer  aholisi yiliga  90 
mln  ga  yoki  bir  sekundda  uch  kishiga  ko‘paymoqda.  O‘sish  sur'atining  XXI  asrda 
sekinlashuvi  taxmin  qilinyapti.  O‘sish  sur'atlari  hozirdanoq  pasaya  boshladi.  Rivojlangan 
mamlkatlarda ular yiliga 0,5 foizni tashkil etadi, bir qator mamlakatlarda esa aholining tabiiy 
o‘sish  umuman  to‘xtagan  (Germaniyada,  Buyuk  Britaniyada,  Skandinaviya  mamlakatlarida, 
Rossiyada va hokazo).   

---

Aholi  o‘sishning  keskin  pasayishi  bir  qator  Osiyo  mamlakatlarida,  shuningdek  Latin 
Amerikasi  mamlakatlarida  (shu  jumladan  Yaponiya,  Koreya,  Janubiy  Koreyada) 
kuzatilmoqda. 
Demografik  muammo  misolida  butun  global  muammolarning  o‘zaro  aloqasini  yaqqol 
ko‘rish mumkin. Ortiqcha aholi atrof-muhitga bo‘lgan salbiy ta'sirning kuchayishni anglatadi: 
suv  va  havo  sifati  yomonlashadi  (xususan  tez  o‘sayotgan  shaharlarda),  yer  unumdorligi 
pasayadi,  sanoat  va  maishiy  chiqindilar  ko‘payadi,  ya'ni  ekologik  vaziyat  keskin 
yomonlashadi. Aholi soni qancha ortib borsa, uning hayoti va faoliyati uchun energiya, xom-
ashyo, oziq-ovqat shunchalik ko‘p talab etiladi. Buning mantiqiy nihoyasi esa energetik, xom-
ashyo, oziq-ovqat muammolarining keskinlashuvidir. 
Aholining ortiqchaligi, ko‘p hollarda nizolar va urushlar keltirib chiqaruvchi omil sifatida 
namoyon  bo‘ladi.  1945  yildan  keyin  yuz  bergan  ko‘pchilik  urushlarning  aynan  «uchinchi 
dunyoda»,  ya'ni  rivojlanayotgan  mamlakatlarda,  keskin  shakldagi  demografik  muammolar 
mavjud bo‘lgan davlatlarda yuz berganligi bejiz emas. 
Demografik muammo quyidagi boshqa muammolar bilan chambarchas bog‘liqdir: 
-  ko‘plab kasalliklarning tarqalishi muammosi (yuqumli kasalliklar, SPID va hokazo); 
-  qashshoqlik, pauperizatsiya, aholining katta qismining kambag‘allashuvi muammolari; 
-  ish bilan band bo‘lmaganlarning ko‘payishi muammosi; 
-  jinoyatchilik 
va 
antiijtimoiy 
xulq-atvorning 
boshqa 
shakllari 
(fohishalik, 
ichkilikbozlik, giyohvandlik va boshqalar); 
-  ta'lim va ijtimoiy ta'limot muammosi; 
-  madaniyat va axloqni saqlash muammolari va boshqalar.