Axborotlarga ishlov berish va boshqarish” kafedrasi tizimlarnazari ya s I fanidan Sirtqi ta’lim yo‘nalishi uchun Ma’ruza matni 5330200-«Informatika va axborot texnologiyalari»

Tizimni tahlili - tizim amalga oshirayotgan funksiyalarni, tizimni elementlari va tashkil etilishi ma`lum bo`lganda, aniqlashdir.
Tizimni sintezi - uning berilgan funksiyasi bo`yicha tizimning tashkiliy elementlarini aniqlash.
Tizimli yondoshish iqtisodiyotdagi eng istiqbolli ilmiy yo`nalishlaridan biridir, chunki ko`pchilik ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar yirik tizimlar qatoriga ta`lluqli bo`ladi.
Tizimlarni tasniflashga harakat qilib ko`raylik. Ma`lumki, tasniflash - bu ob`ektlarni eng muhim belgilari bo`yicha sinflarga ajratishdir. Belgilar yoki belgilar birlashmasi tasniflashning asosini tashkil etadi. Sinf - bu umumiy belgilarga ega ob`ektlar birlashmasidir. Tizim bilan bog`liq barcha tushunchalarni mantiqan sinflarga ajratish qoidalarini hisobga olgan holda mavjud tasniflashni ko`rib chiqadigan bo`lsak, tasniflashga qo`yiladigan quyidagi talablarni ko`rishimiz mumkin:

• 
  bir tasniflashda asos 1 ta bo`lishi lozim;
  
• 
  sinflashtirilayotgan elementlar soni barcha hosil qilingan sinflardagi elementlar soniga teng bo`lishi lozim;
  
• 
  hosil qilingan sinflar bir-biri bilan kesishmaydigan bo`lishi zarur;
  
• 
  qism sinflarga ajratish (ko`p pog`onali tasniflashda) uzluksiz olib borilishi kerak, ya`ni ierarxiyaning bir pog`onasidan 2-siga o`tish chog`ida keyingi tadqiq etish ob`ekti sifatida sinfning ierarxik tuzilishiga eng yaqin tizimni olish kerak.
  

Bu talablarga mos holda tizimlarni tasniflasak⁴, 2 xil —mavhum va moddiy tizimlarga ajraladi (1.1-rasm).
Moddiy tizimlar real vaqtdagi ob`ektlardir. Moddiy tizimlar turli xil bo`lib, ular ichidan tabiiy va sun`iy tizimlarni ajratib ko`rsatish mumkin.
Tabiiy tizimlar tabiatdagi ob`ektlar birlashmasi bo`lib, sun`iy tizimlar esa ijtimoiy-iqtisodiy yoki texnik ob`ektlar birlashmasidir.
Tabiiy tizimlar, o`z navbatida, astrokosmik va planetar, fizik va kimyoviy turlarga bo`linadi.
Sun`iy tizimlar bir qancha belgilarga ko`ra sinflarga ajratilib, ulardan eng muhimi insonning tizimodellaragi rolidir. Bu belgiga ko`ra 2 xil sinfni ajratish mumkin: texnik va tashkiliy-iqtisodiy tizimlar.