Axborotlarga ishlov berish va boshqarish” kafedrasi tizimlarnazari ya s I fanidan Sirtqi ta’lim yo‘nalishi uchun Ma’ruza matni 5330200-«Informatika va axborot texnologiyalari»

Oddiy tizim - bu tizim, uncha ko`p bo`lmagan sondagi elementlardan tuzilib, u tarmoqlangan tuzilishga ega bo`lmaydi (ya`ni ierarxik darajalarini aniqlash mumkin emas).
Murakkab tizim - tarmoqlangan tuzilishga, o`zaro bog`langan va o`zaro ta`sirda bo`lgan ko`p sonli elementlarga (qism tizimlarga) ega bo`ladi, bunda ular o`z navbatida oddiy qism tizimlarga bo`linadi.
Yirik tizim - bu murakkab tizim bo`lib, bir qancha quyidagi qo`shimcha alomatlarga ega bo`ladi, xususan:

• 
  qism tizimlarning mavjudligi; ular butun tizimni umumiy maqsadli belgilanishiga buysundirilgan xususiy maksadli belgilanishga ega bo`ladi;
  

• 
  qism tizimlararo va har bir qism tizim ichidagi ko`p sonli turli-tuman bog`lanishlarning mavjudligi;
  
• 
  ko`rib chiqilayotgan tizimni boshqa tizimlar bilan tashqi aloqalarining mavjudligi (tizimni ochiqliligi);
  
• 
  tizimda o`z-o`zini tashkillash elementining mavjudligi;
  
• 
  tizimni ishlashida odamlar, mashinalar va tabiiy muhitni qatnashishi. Yirik tizimlar tadqiqot qilinganda, kibernetikaga xos bo`lgan tizimli yondoshish yagona ta`sirchan ilmiy yondoshish bo`ladi.
  

1.3. Tizimli yondoshish.
Tizimli yondoshish - murakkab ob`ektlarni qiyin kuzatiladigan va qiyin tushuniladigan xossalari tadqiqotini uslubiyotidir<sup>3</sup>. Bu yo`nalish quyidagilarga asoslanadi:

• 
  ko`rib chiqilayotgan tizimning holatini aniqlovchi ko`p sonli ichki va tashqi faktorlarning ko`plab o`zaro ta`sirining borligi bunda yo`qqa chiqarilmaydi;
  
• 
  tizimda insonlarning ishtiroki va ehtimol faktorlarning ta`siri natijasida, butun tizim va uning alohida qismlarini aniqlanmagan holatlariga ega bo`lishi;
  
• 
  tizimning o`z xossalari va atrof muhit xossalarini vaqt bo`yicha o`zgarishini hisobga olinishi.
  

Ko`rib chiqilayotgan yondoshish, tizimlarni tahlil (analiz) va sintez qilishda ham samarali bo`ladi [4].