Axborot texnologiyalariga oid bilimlar

 
3.2.3-rasm. Axborot xavfsizligi taxdidlarini amalga oshirish 
modeli 
 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining xavfsizlik modellari 
 
Xavfsizlik 
modellari 
bajaradigan 
vazifalari 
bo‘yicha 
samolyotlarning aerodinamik modellari yoki kemalarning suzamollik 
modellari kabi tizimning yashovchanligini asoslashga, uning 
IX tahdidlari: 
1.O‘g‘irlash 
2.Yo‘qotish 
3.Blokirovkalash 
4. Modifikasiyalash 
5. Yo‘q qilish 
6. Rad etish
7. Yolg‘on
axborotlarni
kiritish 
IX tahdidlari 
manba’lari: 
1. Antropogen 
2. Texnogen 
3. Favqulodda 
Himoyalanmagan 
joy: 
 
1. Ob’yektiv 
2. Sub’ktiv 
3. Tasodifiy
IXni amalga 
oshirish 
usullari: 
 
1. Analitik 
2. Texnik 
3. Dasturli 
4. Tashkiliy 
5. Ijtimoiy
Bartaraf qilish 
Himoya qilish usullari: 
 
1. Xuquqiy 
2. Texnik 
3. Dasturli-apparatli 
4. Tashkiliy 
5. Muhandis-texnik
Xavf-xatar
natijasida paydo 
bo‘lgan natijalar 
– shaxsiy 
axborot 
zarari 

---

24 
arxitekturasini, qurilishida foydalanadigan asosiy jarayonlarni 
aniqlashga imkon beradi.
Hozirda turli xavfsizlik modellari mavjud bo‘lib, quyidagilardan 
ko‘proq foydalaniladi: 
Bella va La-Padula modeli.
Bu modelda foydalanish xuquqini 
cheklash vositalarini qurish maqsadida aktiv subektlar S’ va passiv 
ob’ektlar Q tushunchalari kiritilgan bo‘lib sub’ektlarning passiv 
ob’ektlardan foydalanish xuquqlari turlicha bo‘ladi. Ba’zida bu model 
«foydalanish xuquqini cheklovchi matritsa modeli» deb yuritiladi. 
Denning modeli.
Bu model maxfiylikning turli satxiga ega bo‘lgan 
xujjatlar bilan ishlashdagi ximoya vositalarining ierarxik (shajara) 
modelidir. Bunda variant sifatida himoyaning konsentrik halqalari 
tushunchasi kiritilgan bo‘lib, ichki halqalar maxfiylikning maksimal 
satxiga mos kelsa, tashqariga yaqinlashgan sari maxfiylik satxi 
pasayadi. 
Landver modeli.
Bu modeldan kompyuter axborotining 
xavfsizligi axborotni barcha kiritish-chiqarish amallarini himoyalash 
orqali ta’minlanuvchi lokal va korporativ tarmoqlarda foydalaniladi. 
Ko‘pgina mavjud real vaqtli operatsion tizimlarda Bella va La-
Padula modeli ishlatiladi. Bu modelda foydalanish dispetcherining 
ishlatilishi shart bo‘lib, himoya tizimi quyidagi uchlik orqali 
ifodalanadi: 
Z=< S, Q, P > 
bu erda S - sub’ektlar to‘plami; 
Q- ob’ektlar to‘plami; 
P- sub’ektlarning ob’ektlardan foydalanish xuquqlari to‘plami. 
Aksariyat xujumlar passiv bo‘lganligiga qaramasdan xatto aktiv 
xujumga tayyor turgan potensial buzg‘unchini ham aniqlash mumkin.
Eng ishonchli modellar sifatida