Axborot texnologiyalariga oid bilimlar

 
 
3.1.-§.
Axborot iste’moli madaniyatini 
shakllantirishda – axborot texnologiyalariga oid bilimlar, 
asosiy tushuncha va atamalar 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining xavfsizligi deganda, ular 
me’yoriy ishlash jarayoniga tasodifiy yoki oldindan mo‘ljallangan 
aralashishidan hamda ularning tashkil etuvchilarini o‘g‘irlashga, 
o‘zgartirishga yoki buzishga bo‘lgan intilishlardan himoya 
qilinganligi tushuniladi. 
Axborotga murojaat qilish deganda, axborot bilan tanishib 
chiqish, uni qayta ishlash, nusxalash, o‘zgartirish va yo‘qotish 
tushuniladi.

---

6 
Axborotga ruxsat etilgan murojaat qilish bu, murojaat qilish 
cheklanishlariga o‘rnatilgan qoidalarni buzmaydigan, axborotga 
murojaat qilishdir. 
Axborotga ruxsat etilmagan murojaat qilish bu murojaat qilish 
cheklanishlariga o‘rnatilgan qoidalarning buzilishi bilan tavsiflanadi. 
Berilganlarning maxfiyligi bu berilganlarga taqdim etilgan va 
ularni himoya qilishni talab etilgan darajasini aniqlaydigan 
maqomdir. 
Tizim sub’ekti tizimning tashkil etuvchisi bo‘lib, u ob’ektdan 
ob’ektga axborot oqishining yoki tizim holatini o‘zgartirishni 
sababchisi bo‘lishi mumkin. 
Tizim ob’ekti tizimning axborotni saqlaydigan, qabul qiladigan 
yoki uzatadigan sust tashkil etuvchisidir. 
Kompyuter tizimlariga xujum bu tizimning u yoki bu 
bog‘liqligini qidirish va ishlatish ma’nosini bildiradigan, yomon 
niyatli odam tomonidan bajariladigan harakatdir. 
Xavfsiz yoki himoya qilingan tizim xavfsizlik xavflariga 
muvaffaqiyatli va samarali qarshi turadigan, zarur himoya qilish 
vositalariga ega bo‘lgan tizimdir. 
Xavfsizlik siyosati bu himoya qilish vositalarining ishlashini 
axborot xavfsizligining xavfi berilgan to‘plamidan me’yor, qoida va 
amaliy tavsiyanomalarning yig‘indisidir. 
Zamonaviy kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni 
himoya qilish deganda uzatilayotgan, saqlanayotgan va qayta 
ishlanayotgan axborotning ishonchliligi va butunligini ta’minlash
maqsadida turli xil vosita va usullarni ishlatish, choralarni ko‘rish
va tadbirlarni o‘tkazish tushuniladi.
Axborotni ximoya qilish – bu: 

axborotning fizik butunligini ta’minlash, ya’ni axborot 
elementlarini xalaqitlarga uchrashi va yo‘qolishiga yo‘l qo‘ymaslik; 

axborot 
butunligini 
saqlashda 
uning 
elementlarini 
almashtirishga (modifikatsiyaga) yo‘l qo‘ymaslik; 

mos vakolatlarga ega bo‘lmagan shaxslar yoki jarayonlar 
tomonidan axborotni ruxsat etilmagan olinishiga yo‘l qo‘ymaslik; 

egalariga uzatilayotgan resurslar faqatgina tomonlar 
kelishgan shartlarga mos ravishda ishlatilishiga ishonch hosil 
qilinishi kerak, demakdir. 

---

7 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining ishlash tajribasi shuni 
ko‘rsatmoqdaki, axborotga ruxsat etilmagan murojaat qilishni
etarlicha ko‘pgina usullari bor: 

ko‘rib chiqish; 

berilganlarni nusxalash va almashtirish; 

yo‘l va aloqa kanallariga ulanish natijasida yolg‘on dastur va
xabarlarni kiritish; 

sozlovchi va halokatli dasturlarni ishlatish; 

axborotni uning tashuvchilaridagi qoldiqlarini o‘qish; 

elektromagnit nurlanishli va to‘lqin xarakterli xabarlarni 
qabul qilish; 

maxsus dasturli va apparatli so‘ndirgichlarni ishlatish.