Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

MA’LUMOTLARINING BUTUNLIGI BUZULISHI TAHDIDLARI 
Ibodullayev Abdulla Zokir Oʻgʻli, Saurova Kamola Erkinovna 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti 
Urganch filiali magistranti, 
[e-mail]
 
 
Annotatsiya: 
Ushbu ishda ma’lumotlar butunligi turlari: fizik butunlik, mantiqiy 
butunlik tushunchari haqida umumiy ma’lumotlar berib o ʻtilgan. Ma’lumotlar 
bazasida (MB) ma’lumotlar (matn, foto, audio , video) butunligiga bo ʻladigan 
tahdidlarni oldini olish mumkun boʻlgan yoʻllar tahlil qilinib oʻtilgan. 
Kalit soʻzlar: 
ma’lumot butunligi, fizik butunlik, mantiqiy butunlik, ob’ektning 
butunligi, domen butunligi, yoʻnaltiruvchi butunlik 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
545 
Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi kerakli axborotlarni 
(matn, foto, audio , video) saqlash va undan foydalanishda juda muhum rol 
oʻynaydi. Shunday ekan MB da ma’lumotlar butunligi juda muhum hisoblanadi. 
Izlanish jarayonlaridan shular ma’lumki ma’lumotlar butunligi axborot 
xavfsizligining asosiy komponentidir. Uning keng qo ʻllanilishida "ma’lumotlar 
butunligi" ma’lumotlar bazasida, ma’lumotlar omborida, ma’lumotlar martida yoki 
boshqa konstruktsiyada saqlangan ma’lumotlarning aniqligi va izchilligini 
anglatadi. "Butunlik"ga ega boʻlgan ma’lumotlar toʻliq yoki butun tuzilishga ega 
deb aytiladi. Ma’lumotlar qiymatlari ma’lumotlar modeli va/yoki ma’lumotlar 
turiga koʻra standartlashtiriladi. Ma’lumotlar toʻliq boʻlishi uchun ma’lumotlarning 
barcha xususiyatlari toʻgʻri boʻlishi kerak – butunlik, yaxlitlik, ishonchlilik, 
foydalanuvchanlik. Ma’lumotlar butunligi ma’lumotlar bazasida ishlab chiqilganda 
oʻrnatiladi va xatolarni tekshirish tartiblaridan doimiy foydalanish orqali 
autentifikatsiya qilinadi. [1] 
Ma’lumotlar butunligini ikki turdaga boʻlinadi: fizik butunlik va mantiqiy 
butunlik. Ikkalasi ham ierarxik, ham relyatsion ma’lumotlar 
bazalarida 
ma’lumotlar butunligini ta’minlaydigan jarayonlar va usullar to ʻplamidir.[2] 
Fizik butunlik- bu ma’lumotlarning saqlanishi va olinishi paytida uning 
yaxlitligi va aniqligini himoya qilish. Tabiiy ofatlar sodir bo ʻlganda, elektr quvvati 
oʻchganda yoki xakerlar ma’lumotlar bazasi funktsiyalarini buzsa, jismoniy 
yaxlitlik buziladi. Inson xatosi, saqlash eroziyasi va boshqa ko ʻplab muammolar 
ma’lumotlarni qayta ishlash menejerlari, tizim dasturchilari, ilovalar dasturchilari 
va ichki auditorlarning aniq ma’lumotlarni olishiga imkon bermasligi mumkin.[3] 
Mantiqiy butunlik- ma’lumotlarni oʻzgarishsiz saqlaydi, chunki ular 
relyatsion ma’lumotlar bazasida turli usullarda qoʻllaniladi. Mantiqiy butunlik 
ma’lumotlarni inson xatolaridan va xakerlardan himoya qiladi, ammo fizik 
butunlikdan ancha farq qiladi. Mantiqiy butunlikni quyidagi to ʻrt turi mavjud: 
-
ob’ektning butunligi 
-
domen butunligi 
-
yoʻnaltiruvchi butunlik[4] 
Xulosa oʻrnida ma’lumotlar fizik butunliga boʻladigan taxdidlarni oldini 
olishni bir nechta samarali usullari tadbiq qilish mumkin: 
-
Malumotlar joylashgan serverni tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini va h.k) bo ʻlish 
ehtimoli kam boʻgan joylarga oʻrnatish; 
-
Havo harorati moʻtadil boʻladigan manzillarga oʻrnatish; 
-
Ishonchli ishchilarni ishga qabul qilish; 
-
Mustahkam, sesmobardosh va yaxshi qoʻriqlanadigan qilib joylashtirish; 
Mantiqiy butunligiga boʻladigan taxdidlarni bartaraf etish uchun ham bir 
nechta samarali usul qoʻllash mumkin: 
-
MBda joylashgan ma’lumotlarni qayta ishlash, foydalanish va yozishda 
ishtirok etuvchi insonlarni kuchli himoyalangan identifikatsiya va autentifikatsiya 
jarayonida bir martalik parollardan foydalanish; 
-
Ishonchi va aniq dasturiy vositalardan foydalanish; 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
546 
1-rasm.Ma’lumotlar butunligiga boʻladigan tahdidlardan himoyalanishning 
asosiy 3 usuli