Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 
1.
https://www.texnoman.uz/post/autentifikatsiya-va-avtorizatsiya- 
tushunchalari.html 
(20.04.2022) 
2.
Bakhtiari M., Maarof M. A. 
Serious Security Weakness in RSA
Cryptosystem 
(англ.) 
// 
IJCSI 
— 2012. — Vol. 9, Iss. 1, No 3. — P. 175—178.
— ISSN 
1694-0814
; 1694-0784 (20.04.2022)
3.
https://ru.wikipedia.org/wiki/RSA 
(21.04.2022) 
4.
https://www.opennet.ru/docs/RUS/ldap_apacheds/tech/encryption.html 
(22.04.2022)
TASODIFIY BITLARNI GENERATSIYALASHDA MOBIL TELEFONLAR 
DATCHIKLARINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 
Nurullayev Mirxon Muhammadovich 
Buxoro muhandislik texnologiya instituti 
 
Annotatsiya: Maqolada mobil qurilmalarda giroskop, magnetometr, 
akselerometr sensorlari asosida tasodifiy bitlarni generatsiyalash taklif qilinadi. 
Tasodifiy bit generatori entropiya manbai sifatida smartfon sensorlaridan 
foydalanadi. 
Kalit so‘zlar: 
mobil qurilma, sensor, tasodifiy bitlar, giroskop, magnitometr, 
akselerometr 
hukumati standarti, FIPS-186, 4-versiyasida belgilangan) va ECDSA (ELliptik 
egri raqamli imzo algoritmi, FIPS-186 4-versiyasida belgilangan) dir.

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
551 
Axborot tizimlarida ma’lumotlarni xavfsiz saqlash, uzatish va ulardan 
foydalanishni ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Ushbu muammolarni hal qilish 
uchun ma’lumotlarni himoya qilishning boshqa usullariga qaraganda kriptografik 
usullardan 
samarali 
foydalaniladi. 
Kriptografik 
algoritmlar 
kriptografik 
ma’lumotlarni himoya qilish usullarining asosidir. Kriptografik algoritmlarda 
maxfiy kalit asosiy rolni o‘ynaydi. Ushbu maxfiy kalitlarni generatsiyalash esa 
tasodifiy bitlarni generatsiyalashga asoslangan. 
Tasodifiy bitlar generatoriga asosiy talablardan biri bu generator bilan 
generatsiya qilingan bitlarni oldindan bashoratlashning imkonsizligi hisoblanadi. 
Odatda Android platformasida tasodifiy sonlarni generatsiyalash uchun 
OpenSSL kutubxonasi qo‘laniladi. Lekin [2] ishda Android platformasida tasodifiy 
sonlarni generatsiyalashda OpenSSL kutubxonasida zaiflik aniqlangan. 
Smartfon datchiklaridan olingan qiymatlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kriptografiyada 
qo‘llanilmasligi kerak. Ular tasodifiy sonlar generatori va/yoki xesh algoritmlar 
asosida qayta ishlanishi kerak [3]. 
Hennebert C. va boshqalar smartfonning termometr, magnitometr, 
akselerometr va boshqa sensorlari entropiya manbalarini baholashgan [1]. Ular 
tajribada magnitometr, akselerometr va vibratsiya datchiklari entropiya manbasi 
sifatida qo‘llanilganida ijobiy natijani qayd qilishgan. 
Ko‘pgina smartfonlarda giroskop, magnitometr va akselerometr datchiklari 
borligini inobatga olib, taklif etilgan algoritmda ushbu datchiklar entropiya 
manbasi sifatida qo‘llaniladi. 
Akselerometr datchigi uch koordinata o‘qi bo‘yicha harakat tezlanish(m/s
2
) 
x, y, z qiymatlarini, giroskopa datchigi uch koordinata o‘qi bo‘yicha aylanish 
tezligi (radian/s) x, y, z qiymatlarini va magnitometr datchigi uch koordinata o‘qi 
bo‘yicha magnit maydon ko‘rsatgichini (mkTl) x, y, z qiymatlarini qaytaradi. 
Giroskop, magnitometr, akselerometr datchiklari qiymatlari o‘zgarganda 
yangi qiymatlar tasodifiy sonlar generatoriga uzatiladi. 
Tavsiya etilgan algoritm yordamida hosil bo‘lgan tasodifiy bitlarning 
tasodifiylik darajasi NIST 800-22 statistik testlari yordamida sinovdan o‘tkazildi 
va sinov natijasi berildi. 
1-rasm. Generatsiya qilingan tasodifiy bitlarni testlash natijasi 
Tajriba davomida 900 000 bit hajmdagi tasodifiy bitlar generatsiya qilindi. 
Generatsiya qilingan tasodifiy bitlar NIST statistik testlari asosida tekshirildi. 
Tekshiruv natijasida tasodifiy bitlar ketma-ketligi testlardan P ≥ 0,01 bahoga ega 

---

International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
552 
bo‘ldi, bundan kelib chiqadiki taklif etilgan algoritm asosida generatsiya qilingan 
tasodifiy bitlar kriptografiyada kriptobardoshli kalitlarni generatsiya qilishda 
qo‘llanilishi mumkin (1-rasm). P qiymati 0 va 1 orasida bo‘lib, u qanchalik 1 ga 
yaqin bo‘lsa, bitlar ketma-ketligi shuncha tasodifiy hisoblanadi. 
Generatorning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u 4 ta entropiya manbasidan 
foydalanadi. Ushbu entropiya manbalari qiymatlarini oldindan bashoratlash 
imkoni yo‘q. Bundan tashqari u deyarli barcha smartfonlarda mavjud datchiklardan 
foydalanadi.