Axborot kutubxona katalogi va fondi

Ko‘rsatkichlarni  hisoblashning  umumiy  usullari
Kutubxona  o‘z  fondi  bilan  kitobxonlar  talabini  qanchalik  ba- 
jarayotganini  S.  Bredford  qonuniga  asosan  hisoblash  mumkin. 
Agar  kitobxonlarning  ham m a  talabini  hisobga  olib  fond  yig‘ilsa, 
u  bir  necha  o‘n  m arta  oshib  ketadi.  Shuning  uchun  umumiy 
kitobxon  sonidan  70%i  talabiga javob  beruvchi  fond  ma’qul  deb 
hisoblanadi.  Kitobxonning 
30%
  talabi  esa  boshqa  kutubxonalar 
hisobidan  qondiriladi,  ya’ni bunda  KAA va ichki kitob almashti- 
rish  hisobga  olinadi.
Bredford  qonuni  bo‘yicha  fondning  miqdorini  aniqlashda  xu­
susiy  usullar  ham  qo‘llaniladi.  Kutubxona  fondining  miqdorini 
(KF),  kutubxona xizmat  qiladigan  aholini  kitob  bilan ta’minlash 
(KT)  harflari bilan  belgilaymiz.
K Fdan  foydalanishni  aniqlashda  kitob  berish  (KB),  kitob- 
ning  o‘qilishi  (KO‘),  kitobxonlar  soni  (KS)  kabi  ko‘rsatkichlar
141

---

muhimdir.  Bu  ko‘rsatkichlar  bir-biri  bilan  chambarchas  bog‘liq. 
Kutubxona  fondini  ko‘paytirish  uchun  kutubxonachi  kitobxon­
lar sonini  oshirishi  lozim,  ya’ni  K F=K TK X .  Demak,  formulaga 
asosan  to la   fond  bo‘lishi  uchun  yetarli  kitob  bo'lishi  va  yetarli 
kitobxon bo‘lishi lozim.
K
f o
p
t - K
t o
p
t  
K
X
o p t
Agar bitta  kitobxon bir  kelishda  5  ta  kitob  olish  huquqiga  ega 
bo‘lsa,  KT — shu o‘rtacha songa teng bo‘ladi. Agar fondda har bir 
kitobxonga  5  tadan  kitob  to‘g‘ri  kelsa,  bunda  yangi  a’zo  bo‘lgan 
kitobxonlarga kitob  yetishmasligi  mumkin.  Shuning uchun  fond­
da  qo‘shimcha  kitob  bo‘lishi  kerak.  Odatda,  har  bir  kitobxonga 
fondda o‘rtacha  8  ta  kitob  bo‘lishi  lozim.
Fondning  yuqori  miqdorini  (chegara)  aniqlayotganda  har  bir 
kitob  ham  kitobxon  tomonidan  doimo  o‘qilavermasligi  (aylan- 
masligi)  hisobga  olinadi.  Kutubxona  fondining  asosini  tashkil 
qiluvchi  ba’zi  kitoblar:  uncha  talab  qilinmaydigan  qomus,  ko‘p 
jildli asarlar, badiiy qiymati pastroq kitoblar,  eski,  fonddan chiqa- 
rilmagan  kitoblar  o‘qilmasdan  fondda  yotaveradi.  Ba’zi  kitoblar 
bir  necha  tilda  olinishi  yoki  ozchilikni  tashkil  qiluvchi  kitobxon 
guruhlari  uchun  olinadigan  kitoblar  KT  ni  ko‘paytirib  yuboradi. 
Shularni hisobga olganda yetarli kitob bilan  ta’minlash,  ya’ni  KT 
bitta  kitobxonga  12  ta kitob  to‘g‘ri  kelishini  taqozo  qiladi.
Shunday  qilib,  M KT  ning  har  bir  filialida  bir  kitobxonga 
kamida  8  ta,  ko‘pi bilan  12  ta kitob to‘g‘ri kelishi  mumkin,  ya’ni