Axborot kutubxona katalogi va fondi

Yozma  yoki  tavsif  modeli. 
Ushbu  modelning  vazifasi  fondni 
shakllantirish  tendensiyasi,  maqsadi  haqida  ma’lumot  berishdir, 
ya’ni kutubxona joylashgan joy xarakteristikasi,  kitobxonlar tarki­
bi  va  talabi,  kutubxonaning  kelgusida  rivojlantirilishi,  kitoblarni 
tanlash haqidagi  metodik tavsiyalarni  hisobga  olish1.
1  Y o ‘ldoshev  E.,  Raximova  M .  Hujjat  fo n d la r i.-T .,2 0 0 4 .-b .5 7
139

---

Fond  bilan  ishlash  unga  pasport  tuzishdan  boshlanadi.  Pas- 
portda  fond  haqidagi  asosiy  ma’lumotlar  joylashadi:  Fondning 
nomi va joylashgan joyi,  tarixi,  hozirgi tarkibi,  strukturasi va haj- 
mi,  kitob  olish manbai,  yangilanish darajasi,  kitoblarni joylashti­
rish tizimi,  saqlash,  kataloglarda tavsif etilishi,  foydalanish holati, 
tekshirish davrlari va hokazolar.
Yuqoridagilarga  asoslanib  fond  va  uning  bo‘limlarini  hozirgi 
ahvolini  aniqlab,  so‘ng  kelajagi  belgilab  beriladi.  Fondning  ke- 
lajagini  aniqlayotganda  unga  ta’sir  etadigan  obyektiv  omilfarni 
hisobga  olish lozim:
1)  Demografik,  madaniy,  ishlab  chiqarish,  sotsial  vaziyatlar- 
ning o‘zgarishi va kitobxonlarning  talablari.
2)  Nashriyot va kitob  savdosidagi o'zgarishlar.
3)  Kitobga  qo‘yiladigan  narx-navoning  o‘zgarishi.
4)  Boshqa tashkilot kutubxonalari,  kooperativ va kutubxonalar 
faoliyati.
5)  Kutubxonadan  foydalanish vaqti,  miqdori  va tarkibi.
Kutubxona  fondi  m odelini  tuzishda  avvalo  kutubxona  oldi-
da  turgan  vazifalardan  kelib  chiqiladi.  Bu  vazifalar  davlat, 
xalq  xo‘jaligi,  kutubxonachilik  ishining  rivojlanishidan,  kitob 
va  axborot  ishlari  ahvolidan  kutubxona  Nizom idan,  shu  joyda 
joylashgan  tashkilot  va  muassasalar  faoliyatidan  kelib  chiqadi. 
Yuqoridagi  om illar kutubxonaning yo‘nalishiga  mos  kitoblar bi­
lan  to ‘ldirishga  yordam  beradi.  Qo'shim cha  mavzudagi  kitoblar 
boshqa  kutubxonalar  fondini  hisobga  olish  natijasida  aniqlana- 
di.1
Modelni yaratishda kitobxon talabini ham hisobga olish lozim. 
Bunda  uning  kasbi,  mutaxassisligi,  yoshi,  qiziqishi  ahamiyatli- 
dir,  chunki  ular  qaysi  mavzudagi,  janrdagi,  turli  xildagi  kitoblar 
kerakligini  belgilab  beradi.  Bu  yerda  fond  bilan  ishlovchi  xodim 
kitobxonni  qaysi  talablari  umumiy,  qaysilari  xususiy  yoki  juda 
kerakligini  aniqlaydi,  chunki  ushbu  talablar  nechta  nusxa  kitob 
olishni  belgilab  beradi.  Ba’zi  talablar  esa  boshqa  kutubxonalar 
hisobiga  qondirilishi  mumkin.