Axborot kutubxona katalogi va fondi

Bibliografik model 
kutubxona fondini bibliografik qollanm alar 
bilan  taqqoslab,  birinchidan,  kitoblarning  yetmayotgan  nusxala- 
rini  olishni  aniqlab  borsa,  ikkinchidan,  dublet  va  profilga  mos 
kelmaydigan  kitoblarni  aniqlashga  imkon  beradi.  Ideal  model 
fond  tarkibini  mazmun jihatdan  maqsadga  muvofiq  bo‘lishini  va 
kerakli kitoblar olinishini ta’minlaydi.  Bu model ommaviy kutub- 
xonalarga  mo‘ljallangan  namunali  kataloglarda  aks  etadi.  Lekin 
ulardagi  kitoblar  tezda  eskirib  qoladi.  Hozir  uning  o‘rniga  ku­
tubxona  fondi  asosini  aks  ettiruvchi  kitoblar  ro‘yxatlarini  tuzish 
dolzarb  bo‘lib  qoldi.  Kutubxonalar ba’zan  fondni  qayta  to‘ldirish 
uchun  dastlabki  va  qayta  to‘ldirish  kartotekasini  tuzadilar.  Bu 
ham  ideal  modellashtirishga yordam beradi.
Kutubxona  fondining  haqiqiy  holatini  aks  ettiruvchi,  ya’ni 
fondning  real  modeli  kutubxonaning  katalogi  va  kartotekasi,  in­
ventar  kitobi  va  jamlama  kitobda  aks  etadi,  u  xohlagan  kitob 
haqida  ma’lumot beradi.
Strukturali  model  kutubxona  fondining  kelajakda  tuzilishi  va 
rivojlanib borayotganini belgilab beruvchi hujjatdir.  Bu hujjat ku­
tubxonaning foydali va sifatli  ishlash  parametrlarini  (tematik,  tip, 
xil  va  nusxa)  aniqlab beradi.
Ushbu modelning xili  1893-yili A m erikada paydo bo‘lib,  na­
m unali katalog  sifatida  m a’lum.  U  o‘z  ichiga kitoblar ro‘yxatini 
va  mavzusini  oladi.  Ayni  chog‘da  strukturali  va  bibliorafik 
modelning  aralashmasi  sifatida  xilm a-xil  kutubxonalarga
143

---

mo'ljallangan  edi.  Keyinchalik  strukturali  model  har  xil  tip  va 
xildagi  kutubxonalarda  qo‘llanila  boshladi.  Ushbu  model  fond 
ko‘rinishining  soddalashgan  xili  bo‘lib,  hujjatlarning  tipiga  qa­
rab,  alohida  tem alar  bo‘yicha  nechta  kitob  olishni  aniqlab  be­
radi.
«Tematik—tipologik» 
kutubxona 
fondining 
rivojlanishini 
bir  necha  yil  oldin  aniqlab,  uning  umumiy  yo‘nalishi  va  kitob 
jam g‘arish siyosatini belgilab beradi.  Ba’zan yangiliklarga qarab  u 
o'zgartirib boriladi.