Avtomobil indd

Me’yorlangan sifat ko‘rsatkichlari. 
Avtomobil yonilg‘isi 
sifatida suyultirilgan gazning sifatini xarakterlovchi asosiy 
ko‘rsatkichlarga komponent tarkibi, to‘yingan bug‘ bosimi, 
suyuq bug‘ lanmaydigan qoldiqning bo‘lmasligi, zararli ara-
lashmalar miqdori kiradi. 
Gazning komponent tarkibi. 
Gaz ballonlari bilan ish-
laydigan avtomobillar uchun gaz to‘ldirish shoxobchalarida 
barcha mavsumlarda tarqatiladigan suyultirilgan gazning 
bu ko‘rsatkichi belgilangan chegarada o‘zgarishi lozim. 
Suyultirilgan gaz tarkibida (massasi bo‘yicha) kamida 80 
±
5 
foiz propan, ko‘pi bilan 20 
±
5 foiz butan va ko‘pi bilan 6 
foiz boshqa gazlar (propilen, butilen, etilen) bo‘ladi. Propan 
bilan butanning nisbati o‘zgarsa, gaz yonganida chiqadigan 
issiqligi va yonuvchi aralashmaning tarkibi o‘zgaradi. Oqibatda 
dvigatelning silindrlaridagi yonish jarayoni yomonlashadi va 
ishlatilgan gazning zaharlilik darajasi ortadi. 
To‘yingan gaz bosimi. 
Bu ko‘rsatkich yilning sovuq kunlarida 
dvigatelning silindrlariga gazning ishonchli uzatilishiga ta’sir 
qiladi. Masalan, –30°C haroratda bu bosim 0,07 MPa dan past 
bo‘lmasligi lozim. Bundan pasayib ketsa, gazning ballondan 
uzluksiz uzatilib turilishi buziladi. Bug‘ bosimi 45°C da 1,6 
MPa dan oshib ketmasligi kerak, chunki avtomobillarda 
ishlatiladigan gaz ballonlari ko‘pi bilan shunday bosimga 
mo‘ljallangan (4.1- rasm). 
Suyuq qoldiq. 
Gaz tarkibida 40°C haroratda suyuq qoldiq 
bo‘lmasligi kerak. 
Gaz tarkibida oltingugurt, ishqorlar va erkin suvning bo‘lishi. 
Gazda oltingugurt miqdori ortib ketsa, yonilg‘i apparatiga o‘tib, 
u quvur o‘tkazgichlarning kesimini toraytiradi va rezina-texnika 
detallarini yemiradi. Oltingugurt dvigatelning silindrlarida 
yonib, ishlatilgan gazlarning zaharlilik darajasini oshiradi. 
Uning miqdori massa bo‘yicha 0,015 foizdan oshmasligi lozim. 
Ishqorlar va erkin suv umuman bo‘lmasligi kerak. 
Gazda ishlaydigan dvigatellar ta’minlash tizimlarining 
konstruktiv xususiyatlari gaz jamg‘armasining mashinada 
saqlanish usuliga hamda dvigatelning gaz yonilg‘isida ishlashga 
moslanganlik darajasiga bog‘liq. 4.2-rasmda suyultirilgan pro-
pan-butan gazida ishlaydigan avtomobil dvigateli ta’minlash 
tizimining sxe masi keltirilgan. 
Suyultirilgan gaz avtomobil kuzovi ostiga joylashtirilgan 250 
l
sig‘imdagi yupqa devorli po‘lat ballonda 16 1,6 MPa bosim 
ostida saqlanadi. Ballondan chiqayotgan gaz magistral ventil 
15 
dan o‘tib, dvigatel sovitish tizimining (naylar 
4, 5
)
 
suyuqligi 
ta’sirida isiydigan bug‘latkich 
6
ga keladi va bu yerda bug‘simon 
holatga o‘tadi. Keyin filtr 
12 
orqali reduktor 
11 
ga kiradi, undan 
esa bosimi biroz pasaygan holda gaz aralashtirgich 
3 
ga keladi. 
Manometrlar 
13 
va 
14 
reduktor va ballondagi gaz bosimini 
ko‘rsatadi. Dvigatelning ta’minlash tizimida gaz bo‘lmaganida 
yoki gaz tizimi buzilganida, dvigatelning ishlashini ta’minlash 
4.1-rasm.