Avtomobil indd

Erituvchilar
Erituvchi sifatida butil va etil spirtlari, solvent, toluol, 
aseton, ksilol, uayt-spirit (benzinning 165–200°C li bo‘lgan 
tor fraksiyasi) va ularning aralashmalari ishlatiladi. Bulardan 
tashqari, parda hosil qiluvchi modda turiga qarab, sanoatda 
chiqariladigan P–4, P–5, ¹ 648, 646, 647, 651, ÐÂÄ, 
PÏ–1, P–40 va boshqa suyuqliklardan foydalanish mumkin. 
Bularning hammasi tarkibida turli miqdorda etil, butil spirti, 
aseton, ksilol va boshqa moddalar bo‘lgan eritmalardir. 
To‘liq ta’mirlashda yangi qoplama surtishdan oldin eski 
bo‘ yoqni ketkazish zarur. Buning uchun turli erituvchi va 
yuvish suyuqliklaridan foydalaniladi. ÀÒÔ–1 suyuqligining 
ta’siri kuchli bo‘lib bo‘yoqlarni 20 daqiqa ichida parchalaydi. 
Bu suyuqlikni ish o‘rnining o‘zida tayyorlash mumkin. Buning 
uchun aseton, spirt, toluol, skipidar kabi erituvchilar kerak 
bo‘ladi. Qaynoq suvda 30–40°C gacha isitilgan suyuqliklardan 
foydalaniladi. 
Zanglarni ketkazish uchun tarkibida kislotalar, organik 
to‘ldirgichlar bo‘lgan ko‘pgina vositalar tavsiya etiladi. 
Sanoatda tarkibida ortofosfor kislota, etil va butil spirtlar, 
gidroxinon bo‘lgan 1120 raqamli tarkib ishlab chiqariladi. 
Kislota zangni eritib, sirtda fosfat pardasi hosil qiladi. Bu 
parda metallning yemirilishiga to‘sqinlik qiladi. Tarkib cho‘tka 
yoki bo‘yoq purkagich bilan surtiladi va 2–4 daqiqadan so‘ng 
yuvib tashlanadi. Shundan keyin ishlov berilgan sirt quritiladi 
va kislota qoldiqlari 107 raqamli suyuqlik (ammiak bilan etil 
spirtning suvdagi eritmasi) bilan neytrallanadi. 

---

316
317
Agar zangni ketkazish uchun tayyor tarkib bo‘lmasa, unj 
tayyorlash mumkin. Buning uchun shisha bankaga 40–50 g 
kartoshka kraxmali va shuncha suv solinib, massa yaxshilab 
aralashtiriladi. Olingan aralashmani aralashtirib turgan holda 
asta-sekin 100 ml konsentrlangan sulfat kislota quyiladi. Pasta 
quyulib, tiniq holatga o‘tadi. Ishlov beriladigan sirtga tarkib 
cho‘tka bilan surtiladi va 2–3 daqiqadan so‘ng olib tashlanadi. 
Tozalangan metall sirt kuchsiz ishqor bilan, masalan, ichimlik 
sodaning 3 foizli eritmasi bilan neytrallanadi va quriguncha 
artiladi. 
Zangni ketkazuvchi barcha vositalar tarkibida zaharli 
moddalar bo‘ladi. Shuning uchun ulardan ehtiyotkorlik bilan, 
yaxshisi, ochiq havoda shamol esayotgan tomonda turib, rezina 
qo‘lqop kiyib foydalanish zarur. 
Sirtlarni bo‘yashga tayyorlashda bajariladigan eng so‘nggi 
ope ratsiya yog‘sizlantirishdir. Bu maqsadda uayt-spirit yoki 
benzin-eri tuvchidan foydalanish mumkin. Yuvish vositalari 
tarkibidagi moddalar yog‘ qatlamlarini yaxshi ketkazadi. 11 
suvga 1g kaustik soda (o‘yuvchi natriy), 5–10 g kalsiylangan 
soda, 15–25 g trinatriyfosfat, 1 g suyuq shisha qo‘shib 
tayyorlangan yog‘sizlantirgichni tavsiya etish mumkin. Sintetik 
yuvish vositalari MC (MC–6, MC–5)dan foydalanish ham 
yaxshi natija beradi. Yaxshi yog‘sizlantiradigan sirtda suv 
tomchilari to‘planmaydi, balki oqib tushib ketadi. 
Oldindan tayyorlangan sirtga lok-bo‘yoq materiallari bo‘yoq 
purkagich yoki cho‘tka bilan 2–3 qatlam qilib surtiladi. Agar 
purkagichdan foydalanilsa, bo‘yoq oqimi sirtga perpendikular 
tarzda yo‘nalishi kerak. Material avval vertikal polosalar tarzida, 
so‘ngra gorizontal polosalar tarzda surtiladi. Faqat shundagina 
bir tekis qoplam hosil qilish mumkin. Bo‘yashni chang va suv 
tushmasligi uchun xona ichida yoki bostirma tagida 10°C dan 
past bo‘lmagan haroratda bajarish lozim. 
Lok-bo‘yoq qoplama quriganidan so‘ng nam o‘tkazmaydigan 
qattiq parda hosil qiladi. Barcha tayyorgarlik operatsiyalari baja-
rilsa, asosiy lok-bo‘yoq materiallari (shpaklovka, gruntovka, 
emal) to‘g‘ri tanlansa va ularni surtish qoidalariga amal 
qilinsa, ta’mirlanganidan keyin zavodnikidan qolishmaydigan 
qoplama hosil bo‘ladi. Ammo barcha operatsiyalarga to‘la 
amal qilinganda ham lok va bo‘yoqlar faqat bir necha yilgina 
xizmat qilishi mumkin. Shu sababli materiallarni himoya 
qilish uchun hozir tarkibida korroziyalanishni sekinlatkichlar 
(ingibitorlar) bo‘lgan zangni ketkazuvchi vositalar, ingibitor 
qo‘shilgan sovuqlayin fosfatlash eritmalari ishlatilmoqda. Ular 
bo‘yashdan oldin avtomobillar, qishloq xo‘jaligi mashinalari va 
turli uskunalarning sirtlariga ishlov berish uchun tavsiya etiladi. 
Bundan tashqari, sun’iy alif asosida ingibi torli bo‘yoqlar ishlab 
chiqarilgan. Bu vositalardan foydalanilsa, zangni ketkazish 
va bo‘yashdan oldin sirtni yog‘sizlantirishga hojat qolmaydi. 
Ingibitor qo‘shilgan 1- va 2- raqamli bo‘yoqlar, masalan, neft 
mahsulotlarini saqlash hamda haydash uchun mo‘ljallangan 
po‘lat quvur va rezervuarlarni korroziyalanishdan saqlaydi. 
Fosfat bo‘yoq qoplamlarning narxi odatdagisidan 2–3 barobar 
arzon, ammo undan 3 barobar uzoq xizmat qiladi. 
11.8.