Avtomobil generatorlari va kuchlanish rostlagichlari. Reja

Elektromagnit kuchlanish rostlagichlari. Elektromagnitli kuchlanish rostla-gichining sxemasi 14-rasmda berilgan. Uning magnit tizimi U shaklidagi yarmo 8, chulgam 7 uralgan uzak 3 va yakorcha 4 dan iborat. Uzak, yarmo va yakorcha yukori mag-nit utkazuvchanlik xususiyatiga ega bulgan kam uglerodli pulatlardan tayyorlangan. Chulgam 7 generatorning tula kuchlanishiga ulangan. Prujina 6 yakorcha 4 ni tortib, kontaktlar 2 ni tutash xolda ushlab turadi. Rostlagichning volframdan tayyolangan kontaktlari 2 yakorcha va yarmo orkali generatorning uygotish chulgami UCH zanjiriga ketma-ket ulangan. Kontaktlarning biri yakorcha 4 ga, ikkinchisi esa kuzgalmas plastina 1 ga maxkamlangan. Kontaktlarga paralel, uygotish chulgamiga esa ketma-ket kushimcha karshilik R_k ulangan. Yakorcha 4 termobimetall plastina (TBP) 5 ga urnashtirilgan.
Rostlagichning ishlash prinsipi . Ut oldirish kaliti UOK ulan­ganda tok akkumulyator batareyasidan tutash kontaktlar 2, yakorcha 4, yarmo 8, ya’ni karshiligi kam bulgan zanjir orkali uygotish chulgamiga keladi va uning atrofida magnit maydonini xosil kiladi. Ayni vaktda tok elektromagnitning chulgami 7 ga xam keladi va uzak 3 ni magnitlaydi. Generatorning kuchlanishi U_G belgilangan rostlanish kuchlanishi U_R dan kam bulganda (U_G < U_R), prujina 6 kontaktlar 2 ni tutash xolda ushlab turadi, chunki uzak 3 da xosil bulgan magnit maydonining yakorchani tortish kuchi, prujinani tortish kuchidan kam buladi. Rotorning aylanishlar chastotasi ortishi bilan generatorning kuchlanishi xam usib boradi. Generator kuchlanishining ortishi, rostlagichning chulgami 7 dagi tok kuchi xam ortishiga va uzak 3 kuchli magnitlanishiga olib keladi. Bu jarayon davom etib, generator kuchlanishi U_G ning kiymati rostlanish kuchlanishi U_R dan ( U_G > U_R ), oshgan, ya’ni uzak 3 magnit maydonining tortish kuchi, prujina 6 ning tortish kuchidan oshgan dakikada kontakt 2 lar uziladi. Kontaktlar uzilishi bilan generatorning uygotish chulgami zanjiriga ketma-ket kushimcha karshilik R_K ulanadi, natijada uygotish chulgamidan utayotgan tok mikdori keskin kamayadi
Tok uygotish chulgamiga yana karshiligi kam bulgan zanjir, ya’ni yakorcha va yarmo orkali uzatiladi, uygotish chulgamidan utayotgan tok ortadi, uning atrofida xosil bulayotgan magnit okim kuchayadi va, demak, generatorning kuchlanishi yana usadi. Generator kuchlanishining usishi rostlagich chulgamidan utayotgan tok kuchini oshiradi, uzakning magnitlanishi kuchayadi va u yana yakorchani uziga tortib, kontaktlarni uzadi. Shunday kilib, elektromagnit rostlagich ishlayotganda uning kontaktlari davriy ravishda tutashib-uzilib turadi va rotorning aylanishlar chastotasiga boglik xolda, uygotish tokining kiymatini uzgartirib turadi. Generatorning kuchlanishi esa uzining urtacha kiymati atrofida uzgaradi (14b-rasm).

,
Agar kontaktlarning tutashish-uzilish chastotasi bir sekundda 30 martadan kam bulmasa, kuchlanishning tebranishi amalda sezilmaydi va u belgilangan uzgarmas kiymatga ega, degan tasavvur xosil kilsa buladi.
Generator kuchlanishining urtacha kiymati U_urt ni kontaktlarni uzilish sharti, ya’ni uzakning magnit kuchi F_m bilan, prujinaning tortish kuchi F_pr larning tengligi asosida aniklash mumkin:

F_m = F_pr , (8)

Uzakning magnit tortish kuchi

F_m = s₁ F²

Bu yerda, s₁-proporsionallik koeffitsiyenti, F-rostlagich uzagidagi magnit okimi.

Magnit zanjiriga taalukli Om konuniga kura

Bu yerda, - rostlagich chulgamining uzakni magnitlovchi magnityurgizuvchi kuchi , R_M = s₂  rostlagich uzagi va yakorcha orasidagi tirkish  ga proporsional bulgan magnit karshilik, s₂ proporsionallik koeffitsiyenti.

Demak,
;
belgilash kiritib, rostlagichning asosiy tenglamasini kuyidagi kurinishga keltiramiz :

, (9)

Yukorida aytilgandek, rostlagich chulgami generatorga paralel ulangan va unga generatorning rostlanayotgan kuchlanishi uzatiladi. Demak, rostlagich chulgamininng magnit yurgizuvchi kuchi

,
Bu yerda, i_o - chulgamdan utayotgan tok , _o - chulgamdagi uramlar soni, r_o- chulgam karshiligi.

Endi  ifodasini (9 ga kuysak

Bu tenglamani U_urt ga nisbatan yechsak, generatorning rostlanayotgan kuchlanishining asosiy tenglamasini xosil kilamiz.

, (10)
Bu ifodadan kurinib turibdiki, agar rostlagich chulgami karshiligi r_o ni temperatura ta’sirida uzgarishi xisobga olinmasa, generatorning rostlanayotgan kuchlanishi fakat uzak bilan yakorcha orasidagi tirkish  va prujinaning tortish kuchi F_pr ga boglik buladi.
Demak, generatorning rostlanayotgan kuchlanish kiymatini uzgartirish uchun yo prujinani tortish kuchi F_pr ni (asosiy usul), yoki xavoli tirkish  ni uzgartirish zarur.