Avtomobil generatorlari va kuchlanish rostlagichlari. Reja

Kiskartirilgan tumshuksimon kutbli generatorlarda (12-rasm) uygotish chulgami 4 rotorning ikkita yarim uzagi 2, 3 orasidagi tirkishdan tushirilgan kuzgalmas nomagnit disk 1 ga urnatilgan. Uygotish chulgamidan tok utganda, uning atrofida xosil bulgan magnit maydoni ta’sirida rotorning tumshuksimon kutbli yarim uzaklari magnitlanadi. Rotor aylanganda, uning atrofidagi magnit maydonining kuch chiziklari (magnit okimi) stator chulgamlarini kesib utadi va ularda uzgaruvchan EYUK induksiyalaydi. Bu generatorlar sodda tuzilishi bilan ajralib turadi. Ulchamlari nisbatan kattaligi va uygotish chulgamini bikr maxkamlash kiyinligi bu turdagi generatorlarning kamchiligi xisoblanadi.
Generator kuchlanishini rostlashning asosiy tamoili. Avtomobil generatori uziga xos sharoitlarda ishlaydi. U xarakatni tasmali uzatma orkali dvigatelning tirsakli validan olganligi sababli, rotorining aylanishlar chastotasi va demak, ishlab chikargan kuchlanishi xam nisbatan keng doirada uzgarib turadi. Generatorning yuklamasi unga ulanayotgan iste’molchilar soni va ularning kuvvatiga karab uzgarib turadi. Yuklama tokining uzgarishi xam generatorning kuchlanishiga ta’sir kursatadi. Avtomobilga urnatilgan elektr toki iste’molchilari, kuchla-nishning ma’lum belgilangan (12 yoki 24 V), uzgarmas kiymatida ishlashga mul-jallangan. Yukorida keltirilgan sabablarga kura, generator ishlab chikkan kuch-lanishni rostlab, uni belgilangan darajada uzgarmas xolda saklash zarurati tugila-di. Bu vazifani kuchlanish rostlagichlari bajaradi. Ishlash prinsipiga kura rost-lagichlar kuyidagi guruxlarga bulinadi: kontaktli (vibratsiyali), kontakt-tranzis-torli, kontaktsiz-tranzistorli va integral kuchlanish rostlagichlari.
Generator kuchlanishini rostlashning asosiy prinsipi kuyidagidan iborat.
Ichki kismiga tugrilagich bloki urnatilgan uzgaruvchan tok generatorining kiskichlaridagi kuchlanishni kuyidagi boglanish orkali ifodalash mumkin:

U_G= YEG- U_O- ZI_G= S n F - U_O- ZI_G , (6)

Bu yerda, YEG = S n F - generatorning EYUK, S - generatorning tuzilishiga boglik bulgan uzgarmas koeffitsiyent, n - rotorning aylanishlar chastotasi, F - magnit okimi, U_O - tugrilagich blokida kuchlanishning pasayishi, Z - stator chulgamlarining tula karshiligi, I_G - tugrilangan tokning urtacha kiymati.

Rotorda vujudga keladigan magnit okimi F ning kiymati

F = I_U ( a + b I_U )

Bu yerda, I_U - uygotish toki, a va b - generatorning tuzilishi va ishlatilgan materiallarning magnit xususiyatlariga boglik uzgarmas koefi-siyentlar.

Magnit okimining bu ifodasini (6) ga kuysak, xamda tugrilagich blokidagi va stator chulgamlaridagi kuchlanish pasayishini xisobga olmasak

U_G  S n I_U ( a + bI_U) , (7)

Bu ifodadan kurinib turibdiki, generator rotorining aylanishlar chastotasini va yuklama uzgarganda generator kuchlanishini belgilangan darajada saklab turish uchun, fakat uygotish toki I_U kiymatini uzgartirish yuli bilan amalga oshirish mumkin. Rotorning aylanishlar chastotasi ortishi bilan uygotish tokini kamaytirish va yuklama toki kupayishi bilan uygotish tokini xam oshirish zarur. langan rostlanish kuchlanishi U_R orasidagi farkga proporsionaldir. Agar U_E bilan U_ulch orasida fark bulsa, solishtirma element 3 da U_O signal xosil buladi. Bu signal rostlash elementi 4 ga keladi va natijada u uygotish toki kiymatini, va demak, generator kuchlanishi U_G ni U_O signal nolga, ya’ni U_ulch signal U_E ga, U_G esa U_R ga teng bulguncha uzgartiradi.

Amaliy rostlagichlarda etalon signal sifatida kuchlanish bilan bir katorda uzining kiymatini yetarli darajada barkaror saklab turadigan fizik kattalik, masalan prujinani tortish kuchi ishlatilishi mumkin.