Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

13.
9-
ra
sm
. 
Na
sos
ni
ng 
bo
si
m 
qu
vuridagi to‘siqni avtomatik boshqarishning elektr sxemasi: 
 
1-ijrochi mexanizm; 2-nasos agrigati. 
 
2  nasos  agregatini  qo‘shish  va  ajratish  V1  qalqovchi  sath  relesi  signaliga 
asosan avtomatik ravishda amalga oshiriladi, uning bir kontakti M2 nasos motorini 
boshqarish  zanjirida  joylashtirilgan,  ikkinchisi  esa  K  oraliq  relesi  zanjirida  M1 
to‘siq motorini boshqarish uchun joylashtirilgan. Agar nasos o‘chirilgan va to‘siq 
yopiq  bo‘lsa,  SQ2  to‘siqni  yopishdan  oxirgi  ajratgich  ajratilgan  bo‘ladi.  Nazorat 
etiladigan  suv  sathi  kamayishi  bilan  qalqovichli  sath  relesi  bir  kontakti  bilan  M2 
nasos motorini qo‘shadi, ikkinchi kontakti V1 bilan K relesini qo‘shilish zanjirini 
tayyorlaydi. 
 
Nasos  ishga  tushganidan  keyin  va  suv  uzatish  quvurida  bosim  kerakli 
miqdorgacha oshadi va bosim relesi o‘zining V2 kontaktini qo‘shadi. K relesi K:1 
kontakti  bilan  KM1  to‘siqni  ochish  kontaktorini  qo‘shadi  va  kontaktor  K:2 

---

 
148 
qo‘shimcha holda to‘siqni yopish kontaktori KM2 qo‘shiladi. M1 motori to‘siqni 
ochishni  boshlaydi.  Bu  holda  N2  ogohlantiruvchi  lampa  to‘lik  cho‘lg‘am  bilan 
yonadi.  To‘siq  to‘liq  oshganda  SQ1  ajratgich  o‘zining  kontaktini  ajratadi.  Bunda 
KM1  kontaktori  ajratiladi,  to‘siq  yuritmasi  motori  M1  to‘xtaydi,  yarim  cho‘g‘da 
yongan  N1  lampa  o‘chadi  va  boshqa  N2  lampa  yarim  cho‘g‘da  yonish  rejimga 
o‘tadi.  Rostlanadigan  hajmda  kerakli  miqdorda  suv  to‘plangach  sath  relesi 
kontaktlari ajraladi, ulardan biri M2 nasos motorini o‘chiradi, ikkinchi – V1 esa K 
oraliq relesini manbadan ajratadi u o‘z navbatida K:2 kontakti bilan to‘siqni yopish 
KM2 kontaktorini qo‘shadi. 
 
To‘siq yopila boshlaydi, bu vaqtda ogohlantiruvchi N1 lampa to‘liq cho‘g‘ 
bilan yonadi va bu bilan  M1 to‘siqni yopish motori ishga tushganligini bildiradi. 
To‘siq to‘liq yopilib bo‘lganda SQ2 oxirgi ajratgich o‘zining kontaktini ajratadi va 
bu bilan to‘siq motori M1 ni to‘xtatadi hamda sxemani oldingi holatiga qaytaradi. 
To‘siqni  qo‘shimcha  ochish  avariya  vaqtida  oxirgi  ajratgich  SQ3  yordamida 
nazorat  qilinadi.  To‘siqni  qo‘lda  ochish  va  yopish  mexanik  blokirovkali  yo‘l 
oxiriga qo‘yilgan ajratgich SQ4 bilan amalga oshiriladi. Uning ajratilishi hisobiga 
V1–sath  relesi  topshirig‘iga  asosan  yoki  tugunli  stantsiyasi  bosilganda  M1 
motorning ishga tushib kelishining oldi olinadi. 
 
Ko‘rib  chiqilgan  sxemani  ko‘p  bo‘lmagan  o‘zgarish  qilib  markazdan 
qochma  nasoslarning  vakuum-nasos  yordamida  avtomatik  ravishda  boshqarishda 
qo‘llash mumkin.