Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
5 
 
 
 
 
 
1-BOB.  AVTOMATIKA ASOSLARI VA TEXNIK 
VOSITALARI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 
 
1.1.  Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar haqida tushunchalar 
 
Hozirgi davrda xalq xo‘jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 
dan  ortiq  fizik  kattaliklar  va  texnologik  ko‘rsatgichlarni  nazorat  qilish  kerak 
bo‘ladi.  Qishloq  xo‘jaligini  avtomatlashtirishda  barcha  nazorat  qilinadigan 
kattaliklar  va  ko‘rsatgichlar  asosan  besh  guruhga  bo‘linadi:  teploenergetik; 
elektroenergetik va mexanik ko‘rsatgichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishi. 
 
Teploenergetik  ko‘rsatgichlar:  harorat,  bosim,  sath  va  sarf  kabi  kattaliklar, 
elektroenergetik  ko‘rsatgichlar:  o‘zgarmas  va  o‘zgaruvchan  tok  va  kuchlanish, 
aktiv  reaktiv  va  to‘la  quvvat,  quvvat  koeffitsienti,  chastota,  izolyatsiya  qarshiligi,  
mexanik  ko‘rsatgichlar:  burchak  tezlanish,  deformatsiya,  kuch,  aylanish 
momentlari,  detallar  soni,  materiallar  qattiqligi,  tebranish,  massa,  kimyoviy 
ko‘rsatgichlar:  kontsentratsiya,  kimyoviy  tuzilishi  va  tarkibi  va  fizikaviy 
kattaliklarga: namlik, elektr o‘tkazuvchanlik, zichlik, yumshoqlik, yoritilganlik va 
kabilar  kiradi. 
 
Nazorat  qilinadigan  kattaliklar  bilan  o‘zgartirgichlar  va  signallarning 
strukturaviy bog‘lanish sxemasi 1.1- rasmda keltirilgan. 
Bajariladigan  vazifalariga  qarab  avtomatlashtirishni  quyidagilarga  ajratish 
mumkin:    avtomatik  nazorat,  avtomatik  himoya,  avtomatik  boshqarish  va 
avtomatik rostlash. 
Avtomatik    nazorat  o‘z  navbatida  avtomatik  signalizatsiya,  avtomatik 
o‘lchash, avtomatik saralash va avtomatik axborotni yig‘ishga bo‘linadi. 

---

 
6 
 
Avtomatik  signalizatsiya  xizmatchilarni  texnologik  jarayon  ko‘rsatgichlari 
chegaraviy  qiymatlariga  yaqinlashganlik  haqida  axborot  beradi.  Avtomatik 
o‘lchash  texnologik  jarayonni  asosiy  ko‘rsatgichlarini  maxsus  asboblarga  uzatib 
berish  uchun  xizmat  qiladi.  Avtomatik  saralash  mahsulotni  og‘irlik  o‘lchamlari, 
rangi  va  boshqa  fizikaviy-mexanikaviy  xususiyatlariga  qarab  ajratishga  xizmat 
qiladi. Avtomatik axborotni yig‘ish texnologik jarayonni o‘tishi, mahsulotni sifati, 
soni va boshqa ko‘rsatgichlari haqida ma’lumot yig‘ishda xizmat qiladi. 
 
Avtomatik  himoya  nonormal  va  halokat  holatlarida  qo‘llaniladi.  Bu  holda 
himoya  vositalari  jarayonni  to‘xtatib  yoki  avtomatik  ravishda  ushbu  holatlarni 
chetlashtirishga xizmat qiladi.   
 
 
 
Teploenergetik 
kursatkichlar 
 
Tabiiy chiqish 
signali 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
         
O‘lchash o‘zgartirgichlar