Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

nosezgjrligini 
tavsiflaydi.
D atchikning nosezgirligini kamaytirish uchun chulg'am dagi o ‘ram lar 
sonini oshirish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun o ‘raladigan simning 
diam etrini kichikroq (m illimetrning yuzdan bir ulushlariga) qilib tanlash 
kerak.
Avtom atika qurilm alarida q o ‘llaniladigan potensiom etrlar quyidagi 
xususiyatlaiga 
ega 
bolishi 
kerak: 
qarshilikning 
ish 
sharoitlariga
(yuklanishga, atrof-m uhit haroratiga) bog‘liq ravishda o ‘zgarishi ju d a oz 
bo‘lishi, pog‘onalar kichik bo‘lishi, kontaktda o ‘tish qarshiligi katta 
bo‘lmasligi, kontaktlar zanglash va yeyilishga chidam li b o ‘lishi kerak.
Potensiom etrli datchiklar quyidagi xususiyatlariga qarab turkum larga 
ajratiladi:
1) suriluvchi kontaktning siljish prinsipiga ko‘ra: cheklangan holda 
siljuvchi surilma, cheklanm agan holda siljuvchi surilma;
2) bajaradigan vazifasiga ko‘ra: yuklovchi, qabul qiluvchi;
3)funksiyalaming hosil bo‘lish xarakteriga ko‘ra: chiziqli, nochiziqli;
4) olish ulanm alari (otvodlar) soniga ko‘ra: ikki otvodli, aylanm a uch 
otvodli, aylanm a to ‘rt otvodli;
5) aniqlik darajasiga ko‘ra: 1-jadvalga muvofiq 1,2 va 3 aniqlik 
darajasidagi.
Potensiom etrli datchiklarning aniqlik darajasi
1-jadval
A niqlik
darajasi
Q arshilik 
o ‘ram larining 
aniqligi, %
F unksiyalarning hosil b o ‘lish 
aniqligi %
1
± 2
± 0 ,2
2
± 5
± 0 ,5
3
± 10
± 1
A vtom atika sistem alarida p o ten sio m etrlarn i ulash n in g tu rli xil 
sxem alari uchraydi. M a’lum otlam i kiritish va qayta ishlash qurilm alarida 
potensiom etrlar 
asosan 
kuchlanish 
bo'lgichi 
(yuklangan 
va 
yuklanm agan) sifatida ishlatiladi. Ba’zan esa ular miqyosli qarshilik 
sifatida q o ‘llaniladi va bu holda reostat sxemasi b o ‘y ich a ulan ad i.
7 0

---

A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
P o te n sio m e trla rn i ulashning avtom atika q u rilm alarid a q o ‘lla- 
niladigan ayrim sxem alari 2 -rasm d a keltirilgan.
i t
'вых
‘вых
a)
b)
C)
0
V*x
1
а
д
d)
2-ra sm d a yuklanish ulanm agan b ir taktli p o ten sio m etrik sxem a 
keltirilgan. U kiritish va qayta ishlash q u rilm alarid a k uchlanish 
b o ‘lgichi sifatida q o ‘llanilishi m um kin.
Bu sxem a ning chiqish qarshiligi
U ch,q =