|
Yo‘l-qurilish texnikasining ba’zi turlari uchun xronologik yoshiga bog‘liq jismoniy eskirish koeffitsienti
Texnika turi
|
Yoshi, yil
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
Avtogreyderlar
|
6
|
18
|
33
|
40
|
60
|
72
|
85
|
90
|
98
|
99
|
Pogruzchiklar frontal bir xil
|
8
|
22
|
29
|
46
|
52
|
68
|
75
|
88
|
95
|
96
|
Ekskavatorlar bir xil
|
4
|
8
|
12
|
15
|
30
|
54
|
67
|
75
|
88
|
95
|
Yo‘l katoklari
|
4
|
8
|
12
|
18
|
39
|
50
|
75
|
85
|
95
|
97
|
Boshqa yo‘l-qurilish texnikasi
|
5
|
8
|
16
|
28
|
44
|
62
|
76
|
87
|
94
|
96
|
Gusenitsali traktorlarning jismoniy eskirishi yiliga 12%ga teng qilib belgilanadi, g‘ildirakli traktorlarning jismoniy eskirishi – bosib o‘tgan yo‘liga qarab yiliga 10%.
Qurilish mashinalarining eskirishi haqida yanada to‘liqroq tasavvurga, nafaqat mashinalarning xronologik yoshi, balki uning iqtisodiy hayoti muddati davomidagi jamg‘arilgan bajargan ishi (narabotok), masalan mashina-soatlarda, ma’lum bo‘lsa, ega bo‘lish mumkin. Bajarilgan ishning jismoniy eskirishi detallarning doimiy ishlatilishi, metalning charchoqligi va sirpanuvchanligining rivojlanishi, yuklamalardan metalkonstruksiyalar qarshiligi parametrlarining buzilishi, deformatsiyasi, birikmalarning kuchsizlanishi va shu kabilar bilan tavsiflanadi. Bajarilgan ishning eskirishi, tabiiyki, mashinalarning ekspluatatsiya muddati davomida bajargan ishi hajmiga bog‘liq. Ba’zi eng ko‘p tarqalgan qurilish mashinalarining o‘rtacha yillik bajargan ishi 2.4-jadvalda keltirilgan12.
2.4-jadval
Qurilish mashinalarining o‘rtacha yillik bajargan ishi
Qurilish mashinalarining turi
|
Normativ xizmat muddati, yil
|
Yillik ish vaqti, ming soat
|
Ichki smenalardan foydalanish koeffitsienti
|
O‘rtacha yillik bajarilgan ish, mash-soat
|
0,5÷0,85 m3kovshli gusenitsali ekskavatorlar
|
9
|
3,295
|
0,45
|
1,483
|
0,4÷0,65 m3 kovshli pnevmog‘ildirakli ekskavatorlar
|
9
|
3,230
|
0,52
|
1,680
|
0,25 m3 kovshli traktor osma ekskavator uskunasi bilan
|
8
|
1,950
|
0,41
|
0,800
|
Skreperlar
|
10
|
2,065
|
0,70
|
1,446
|
Buldozerlar
|
9
|
3,360
|
0,44
|
1,478
|
Avtogreyderlar
|
8
|
2,165
|
0,45
|
0,974
|
Avtokranlar yuk ko‘taruvchanligi, t:
10 gacha
10 dan yuqori
|
10
16
|
3,380
3,445
|
0,22
0,25
|
0,744
0,861
|
Pnevmog‘ildirakda yuradigan kranlar
|
12
|
3,310
|
0,33
|
1,092
|
Gusenitsali kranlar
|
12
|
3,310
|
0,33
|
1,092
|
Bashnyali kranlar
|
16
|
3,100
|
0,40
|
1,240
|
Bir kovshli pogruzchiklar
|
8
|
3,475
|
0,26
|
0,904
|
Xronologik yosh va iqtisodiy hayot muddati davomidagi bajarilgan ishni hisobga oluvchi qurilish mashinalarining jismoniy eskirishini aniqlash uchun hisoblash formulalari 2.5-jadvalda keltirilgan.
2.5-jadval
Qurilish mashinalarining jismoniy eskirish koeffitsientini hisoblash uchun formulalar
Qurilish mashinalarining turi
|
Formula
|
0,5÷0,85 m3kovshli gusenitsali ekskavatorlar
|
|
0,4÷0,65 m3 kovshli pnevmog’ildirakli ekskavatorlar
|
|
0,25 m3 kovshli traktor osma ekskavator uskunasi bilan
|
|
Skreperlar
|
|
Buldozerlar
|
|
Avtogreyderlar
|
|
Avtokranlar yuk ko‘taruvchanligi, t:
10 gacha
10 dan yuqori
|
|
Pnevmog’ildirakda yuradigan kranlar
|
|
Gusenitsali kranlar
|
|
Bashnyali kranlar
|
|
Bir kovshli pogruzchiklar
|
|
Belgilanishlar: N – baholash onidagi mashinalarning jamg‘arilgan haqiqiy bajarilgan ishi, ming mashina-soat; Txr – mashinalarning xronologik yoshi, yil
|
Baholash vaqtidagi mashinalarning jamg’arilgan haqiqiy bajarilgan ishi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
,
bu yerda
No‘r – o‘rtacha yillik bajarilgan ish, ming mashina-soat;
Tsam – samarali yosh.
Funksional eskirishni aniqlashda turli sifat belgilarini birlashtiruvchi sifatning yalpi ko‘rsatkichini tanlash tavsiya qilinadi: ishonchlilik, uzoq muddatlilik, dizayn, ekspluatatsiyada tejamlilik va boshqalar. Xomaki baholash uchun funksional eskirish koeffitsienti mashinalarning yoshiga bog‘liqligini inobatga olinishiga ruxsat beriladi.
Funksional eskirishni quyidagi formula bo‘yicha aniqlash tavsiya qilinadi:
bu erda Sttq – baholanayotgan mashinaning to‘liq takror ishlab chiqarish qiymati;
X, Xan – baholanayotgan mashina va analogga mos asosiy iste’mol ko‘rsatkichi;
Ban – analog bahosi;
u – mashina ko‘rsatkichining uning qiymatiga ta’sir kuchini tavsiflovchi daraja ko‘rsatkichi.
Baholanayotgan mashina funksional eskirishga egaligining bilvosita belgisi bo‘lib, shuningdek ushbu modeldagi mashinalarning ishlab chiqaruvchi korxona tomonidan to‘xtatilganligi fakti hisoblanadi. Bu holatda funksional eskirish koeffitsienti 20%gacha miqdorda olish ruxsat etiladi.
Tashqi (iqtisodiy) eskirish – mashina ekspluatatsiya qilinayotgan tashqi muhit ushbu mashinaning foydali potensialidan foydalanishning chegaralashi sharoitida mashina qiymatining pasayishi.
Maxsus yoki ixtisoslashtirilgan mashinaning ishlab chiqarish quvvatidan obyektiv vujudga keluvchi va doimiy foydalanmaslikdan qiymatining pasayish darajasini ko‘rsatuvchi iqtisodiy eskirish koeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
bu yerda Qish – zamonaviy iqtisodiy sharoitlarda obyektiv yuzaga kelgan baholanayotgan mashina yordamida ta’minlanadigan eng yuqori imkoniyatli mahsulot ishlab chiqarish hajmi;
Qi – baholanayotgan mashinaning samarali ishlab chiqarish quvvati;
Kfoy – ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish koeffitsienti.
Funksional va iqtisodiy eskirish alohida davrlarda turli sabablarga ko‘ra vujudga keladi: texnologiyadagi innovatsion yutuq, jamiyatdagi iste’molchilar tarkibining va bozor tarkibining o‘zgarishi, ekologik talablarning kuchaytirilishi va x.k. Eskirishning bu turlari aniq tanlovchanlikka ega: mashinalarning qaysidir turlari ularga uchraydi, qaysilaridir yo‘q. Baholash amaliyotida jismoniy eskirish hamma vaqt aniqlanadi va hisobga olinadi. Funksional va iqtisodiy eskirishga keladigan bo‘lsak, har bir aniq holatda ularning mavjudligini aniqlash va baholash to‘g‘risidagi hisobotda tushuntirishlar berish zarur bo‘ladi: nima uchun eskirishning u yoki bu turi hisobga olingan, yoki teskarisi, hisobga olinmagan.
Funksional va iqtisodiy eskirishni baholashda bevosita aniqlash va keyinchalik hisobga olishning zaruriyati baholanayotgan mashinaning xarakteriga (universal yoki maxsus, qayta o‘rnatiladigan yoki qayta o‘rnatilmaydigan, bir funksiyali yoki ko‘p funksiyali) va baholashda qo‘llaniladigan yondashuvga (qiyosiy, xarajat, daromad yondashuvlariga) bog‘liq. SHuningdek, mos tarmoq bozoridagi zamonaviy vaziyat natijalari ham ahamiyatga ega. Eskirish koeffitsientining har xil turlarini bevosita aniqlashning zaruriyati haqidagi fikrlarning umulashtirilgan ko‘rinishi 2.6-jadvalda keltirilgan.
2.6-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
