Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

чИмперия хавфсизлиги 
бошқармаси бошлиғи 
СС обергруппенфюрери 
Кальтенбруннерга.
Прага.
Икки нусхада босилган,
Азизим обергруппенфюрер!
\ар бир шаҳарни, ҳар бир уйни мустаҳкам қалъага 
айлантириш кераклиги тўғрисидаги фюрер буйруғини 
олганимдан кейин Вена ва Альп истеҳкоми билан бир- 
га большевизмга қарши қатъий жанг марказига айла- 
ниши ва агар бу ердцги кураш нагижаси фожиали бул- 
. са, ер билан 
яксон қилий юборилиши 
лозим бўлгнЪ 
Прагадаги вазиятни, янгцдан урганиб чиқдиМ-
Сиэнинг Прагани йўқ қилишга танер бўлган киши-
236
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ларни фақат орийлар орасидагина эмас, балки больше- 
^визмга қарши бир неча йиллик кураш давомида ўэла- 
рининг биэ билан ҳамкорликда содиқликларини кўрсат- 
ган■
 бошқа миллат вакилларидан ҳам танлаш ҳақидаги 
кўрсатмангизга 6иноан бир қатор номзодларни танла- 
дим. Б у ерда шу кишиларни номма-ном кўрсатишнинг 
хожати бўлмаса керак — бундай майда-чуйда нарсалар 
Сизни ҳал қилишингиз зарур бўлган бошқа жуда му- 
хим ишлардан чалғитиши мумкин. Сизнинг секретари- 
атингизга 421 киши рўйхатини юборяпман. Ш у ходим- 
ларимиз орасида ҳар хил миллат вакиллари бор.
Б у ишга 
мен армия 
разведкасининг 
полковниги 
Бергни жалб қилдим. У миллат душмани Канарис иши 
юзасидан ўтказилган текшириш муносабати билан шах- 
сан Сизга таниш эканлигини мен Краковда 
билган 
здим. Берг ўэ ишига Гришанчиков, деган русни жалб 
килганлиги учун ҳам бпзга унинг реал ёрдами тегмок- 
да. Штандартенфюрер Штирлиц Краковда бўлган пай- 
тида ана шу Гришанчиковга сартарош ва массажчи си- 
фатида юксак баҳо берган зди. Амалдаэса у анча қоби- 
лиятли контрразведкачи зканлигини кўрсатиб, генерал 
^ В л ас о в армиясида хизмат қилувчи 
руслар орасидин 
номзодлар танлашга ёрдам берди.
Славян маданиятининг энг йирик ўчоқларини йўқ қи- 
лиш юзасидан тайёргарлик ишларига ж алб қилинади- 
ган барча кишилар гестапонинг махсус текширувидан 
ўтишлари шарт бўлгани учун. мен Сиздан обергруппен- 
фюрер Мюллерга полковник Бергни ва, иложи бўлса рус 
Гришанчиковни қўшимча равишда текширишга кўрсат- 
ма беришингизни илтимос қилардим.
Сиэнинг узил-кесил ғалабамизни тайёрлашга қара- 
тилган ғоят катта ишларингиз билан мен адо этаётган 
вазифани тенглаштириб 
бўлмаслигини ҳисобга олган 
ҳолда, ишдаги ҳамма янгиликлардан баъзан Сизни ха- 
бардор қилиб туришга рухсат этгайсиз.
Хайль ГитлерI 
К Р Ю Г Е Р » .
Кальтенбруниер бу хатни ўциб, устига цуйидагилар- 
ни ёаиб қўйди: «Мюллерга. Ҳеч қандай Бергни, айниқса 
Гришанчиковнн билмайман. Текширув 
уюштирннг ва
737
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мени яна шунга ўхшаш майда-чуйдалар билан ишдан 
чалғитманг. Кальтенбруннер». 
т
Мюллерга Берлиндаги резидентнинг шифрини Бернга 
олиб кирган алоқачи жуда зарур бўлиб қолди, чунки у 
яширин квартирадаги пистирмада русларни кутиб тур- 
ган ўз одамларининг комбинацияларига барҳам бермоқ- 
чи бўлди. Резидент алоқачисини кузатиб юришиинг ҳо- 
жати қолмади, энди фақат далил, далил бўлгакда ҳам 
қўлга тез тушадиган далил керак бўлиб қолди. Бутун 
тармоқни 
аниқлаш бўйича 
операцияни Шелленберг 
ўйлаб топган, керак бўлса ўзи янги комбинация уюшти- 
раверсин, бу унинг иши. Хабарларга қараганда у ерда 
пайдо бўлган алоқачи зиёли одам бўлиб, жуда содда- 
миш, бундай кишини тез «тилга киритиш» мумкин, бун- 
дақалар чидаш бера олмайди, у шифрни ким бергани- 
ни дарҳол айтиб беради. Ана шундагина Мюллер инкор 
этиб бўлмайдиган далилни қўлга киритади-ю, 
ошиғи 
олчи бўлади.
Шундай қилиб, Бернга қуйидаги буйруқ жўнатилди: 
«Алоқачи билан ншлашни тўхтатннг. 
Уни ўгирлаш н^ 
ташкил этиб, элчихона машинасининг юкдонида чегара 
орқали рейхга, шахсан обергруппенфюрер Мюллер их- 
тиёрига жўнатинг...»
Плейшнер белгиланган вақтда учрашувга кетаётга- 
нида илгаригидек кайфияти зўр эди. У ишга берилиб 
кетди, у ўэ номеридан фақат тамадди қилгани чиқарди, 
яқии вақт ичида Гитлернинг умри тугайди деган умид 
билан хурсанд бўлиб юрарди: у энди ҳамма газеталар- 
ни сотиб олар, тарих билимдони, аналитик олим сифа- 
тида келажакни 
осонлик 
билан 
тасаввур қиларди. 
Германиядалигида у инглиз радиосини тинглашдан қўр- 
қарди 
ва Геббельснннг қулоқ-мияни 
ейдиган ёлғон- 
яшиқ сафсаталари орасидан ҳақиқатпи пайқаб олишга 
уринарди. Плейшнер бу санъатни 
батафсил ўрганиб 
олди. У «Фолькишер беобахтер» газетасидаги ахборот 
ва мақолаларни ўқиганда, дабдабали, голибона гаплар- 
га эътибор бермай, яъни пўст-пўчоқларни четга сур 
қўйиб, хаелан харитани қиэил, юлдуэли ва жигар ранг 
байроқчалар билан безаб борарди. Унга харита, шаҳар-
2
за
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ларнимг номи на чизғич керак эдн, холос. Ана шу учта 
^ ар са Плейшнерга ҳақиқатни билиб бориш имконини 
берарди. У ўз уйида, Берлинда қанчалик тўғри фнкр 
юритгаплигига Швейцариягг келиб амин бўлди. У хар 
доим фашизмнинг ғалаба қозониши маданиятни йўқ қи- 
лади ва, оқибатда, миллатнинг айниб кетишига олиб ке- 
лади деб ҳисобларди. Ер юзида яшаган одамларни қул- 
ларга ва хўжанииларга бўла бошлашлари билан зода- 
гонлар орасида инқироэ бошланган эди. Рим фақат шу- 
нинг учун ҳалокатга учрадики, 
у бутун дунёга ҳоким 
бўлмоққа иптилди ва натижада ваҳший қабилалар зар- 
баси остида 
ҳалок бўлди. Умуман 
олганда ҳам, деб 
мулоҳаза қиларди 
Плейшнер, дунёга ҳоким 
бўлишга 
қарор қилган ҳамма антик давлатлар куч-қудрат чўқ- 
қисига чиққан пайтларида инқнрозга 
учраганлар. Бу- 
нинг сабаби шундаки, куч бор жойда, одатда ғурур пай- 
до бўлади, ғурур эса шуҳратпарастликка олиб боради, ч 
бошга қийинчилик тушган йилларда эса шуҳратпараст- 
ликдан ғўрроқ ва заифроқ нарса бўлмайди. Греция ва 
Рим, ундан аввал эса Миср ва Бобил ҳокимлари ғала- 
балардан маст бўлиб, давлат — интилишлари ҳар хил 
фшшилар жамоасидап иборат экаплигипи ёддан чиқариб 
қўйганлар. Мамлакатдан ташқарида ғалабаларга эри- 
шиш қадимги ҳокимларни шунчалик ўзига жалб қилпб 
олганки, улар ўз қуллари орасида норозилик пайдо бў- 
лаётганини 
ҳам, совға тегмаган 
сарон аҳлларинннг 
ҳасратларини ҳам, ажойиб келажак устида хаёл суриб 
юрган мутафаккир ва файласуфларнинг мавжуд дунё- 
дан нороэи бўлиб юрганликларини ҳам унутиб юборган- 
лар. Маълум бир душман устидан ғалаба қозониб кек- 
кайган император, фиръавн, трибун, ҳукмдор ва кон- 
суллар: менипг зарбимга чет 
давлатлар чидаш бера 
олмас экап, нороэилик билдираётган ўэ фуқароларимни 
бостириш ҳеч гап эмас, деб ўйлаганлар. 
Бунда улар 
бостириш учун асосий куч бўлиб хизмат қилувчи армия 
сафида вақти келганда тинчитилишн лозим бўлган ки- 
шиларнииг ака-укалари, болалари ёки оддий танишлари 
хизмат қилажагини 
унутиб қўйганлар. 
Ҳокимлар ва 
фуқаролар ўртасидаги ана шу 
зиддиятларда шундай 
тараққиёт элементлари бор эдики, уларни Плейигйер ўзи 
^учун «цивилизация хамиртуруши* деб белгилаб ^ўйган 
эди. Гитлернинг даҳшатли бир тажриба ўтказаётганини 
у яхши тушунарди: рейхиинг жаҳон устидан қозонажак
23
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ғалабаси иатижасида немнс жамяятида ҳар бнр немис 
қапдай ўрин тутганидан қатъи наэар, мсддип фаровспЛ 
лик билан таъминланиши лозим эди^^итлер ҳамма не- 
мнсларни жаҳон ҳокимларн, ер юэидйги бошқа одамлар- 
ни эса уларнинг фуқароларп қилмоқчн бўлди. Яъни у, 
жуда бўлмаганда, иложи бор муддат мобаннида «циви- 
лиэация хамиртуруши»нинг пайдо бўлишига йўл қўй- 
моқчи эмасдн. Гитлер ғалаба қоэонган тақдирда ҳамма 
немнслар ҳарбий миллат бўлиб қолардилар, Гитлер эса 
қолган ҳамма халқларни 
қуролсизлантирарди, уларни 
давлат ташкилотидан маҳрум этарди. Ана шундан ке- 
нни эабт этилган халқларнинг исёи кўтаришга қаратил- 
ган ҳар қандан ҳаракатлари пучга чиқарди, чунки қу- 
ролланган немислар 
ташкилотига 
бас кела оладиган 
бошқа қуролли миллий ташкилот бўлмасди, Ҳоким мил- 
лат орасида «янгиланиш зиддиятлари» келиб чиққунча 
ннллар, ўнлаб йиллар ўтиши мумкин эди, устига-устак 
бундан ҳодиса бутунлан юз бермаслиги ҳам мумкин 
эди.
...Плейшнер соатига қаради: ҳали вақт бор У кнч- 
кинагнна қаҳвахона ёнида тўхтади, қаҳвахонанинг ём- 
ғир томчнларн билан қопланган ойнасидан морожннч^ 
еб ўтирган болалар кўринарди. Уларни бу ерга ўқитув- 
чиси олиб келган бўлса керак.
«Мен рейх мезонн билан фикр қиладиган бўлиб қо- 
лнбман,— деди ўзига-ўэи Пленшнер, болалар билан ку- 
либ суҳбат қилиб ўтирган ёш эркакка кўэи тушгач — 
Бнзда ўқитувчилар фақат хотин-қизлар, чунки ҳарбий 
кизматга яроқли ҳамма эркаклар жанг қилмоқда. Уму- 
ман мактабда эркак 
киши ишлаши 
керак. Спартада 
қаидай бўлган бўлса, шундай бўлнши керак. Аёл киши 
тарбиячи эмас, юпатувчи бўлиши мумкин. 
Болаларни 
келажакка эркак киши танёрлашн лозим: бу нарса бо- 
лалардаги ортиқча хомхаёлларни нўқ қилади, чунки 
болаларнинг хомхаёлн катталарнинг реал ҳаётига зид 
келса, боланинг ўэига жабр 
бўладн. Бутун дупё икки 
қнсмга бўлинган; йўқ, ғарб ва шарққа эмас, ҳокимлар 
ва қулларга эмас, йўқ, катталар ва болаларга бўлин- 
ган. Аммо дунёга ҳеч ким ана шу умумий бўлиниш нуқ- 
таи 
назаридан 
назар 
ташламагаш 
Ана шу 
узил- 
мас 
бўлинишда 
буюк 
процесслар ^ пишиб 
етилади^ 
демак катталар йўл қўнгап хатоларни болалар қайтар- 
масликлари учун ана шу процессларга таъснр кўрсатиш-
24й
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ли ўрганиб олиш ннсопиятпинг урушдан 
кейинғн асо- 
сий вазифаси бўдиб цолса керак».
Плейшнер 
қаҳвахонага кирди 
ва бир 
улуш мева 
морожнийсидан буюрди. Болалар 
ўқитувчисининг қа- 
зил гапларига қаҳ-қаҳ уриб кулиб ўтирардилар. У бола- 
лар билан худди тенгдошлардек гаплашарди, ўэи бола 
феълига мослашишга 
уричмай, аксинча, усталик ва 
одоб билан уларни ўз даражасига кўтарарди.
«Агар бу ерда Гитлер бўлгаида, болалар лом-мим 
демаи ўз ўқитувчисидан кўз узман ўтирардилар, кўча- 
да ҳам ёйилиб юрмай, саф тортиб борардилар ва бир- 
бирларипи аҳмоқопа «Хайль Гитлер!» дегап ҳайқириқ 
билан табриклардилар. Уз ватанига мағлубият тилаш 
даҳшатли нарса, аммо шунга қараман мен ўз ватапим- 
нинг тезроқ енгилишини нстардим...»
Плейшнер шошилмай 
морожний 
ер, жилмайганча 
болалар овозига қулоқ соларди. Уқитувчи бупдай деди:
— Ан а 
шу ажониб жойпинг хўжайииига бизни иси- 
тиб бағрига олгани ва муэдек морожний бергани учун 
миннатдорчилик билдирсак. 
Упга қўшиқ айтиб бера- 
мнзми?
— Айтамиз!— деб жавоб беришди болалар.
— Овозга қўяман! Ким қаршп!
— Мен, деди сочлари сап-сариқ, юзини сепкнл бос- 
ган, кўм-кўк катта-катта кўзли қизча.— Мен қаршиман.
— Нега энди?
Ш у лайт қаҳвахона 
эшиги очилиб, плашндаги ём- 
ғнр томчиларини қоқиб 
яшнрин квартиранинг кўк кўз 
дароз хўжайини кириб келди. У билан бирга қорача- 
дан келган, юэ суяклари туртиб чиқиб турган бақувват 
яна бир киши кириб келди. Плейшнер 
ўрнидап дикка 
турмоқчи ҳам бўлди-ю, аммо дарознинг 
«сизнп ўзим 
юпиб оламан» деганн эсига тушиб, яна газетага тикил- 
ганича болаларнинг гапига қулоқ солди. '
— Қани ант-чи, нега қаршисан?— деб сўради ўқи- 
тувчи бояги қизчадан.— Уз нуқтаи назарингии ёқла эн- 
ди. Балки сен ҳақдирсан, биэ эса ноҳақдирмиз... Бизга 
ёрдам берчи...
— Ойим морожний 
егандан кейин 
қўшнқ 
аптиб 
бўлмайди, деган эдплар,— дедн 
қизча,— томоқни ша- 
моллатиб қўйнш мумкин.
— Ойннгнинг гапи ҳам кўп жиҳатдан тўғри. Албат- 
та, биз кўчада баланд овоз билан 
қўшиқ айтсак ёкч
10— 2а 42
241
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бақиреак — томоқни шамоллатиш ҳеч гап эмас... Аммо 
бу ерда... Б у ерда томоққа 
ҳеч 
нима қилмаса керак 
9
дейман. Айтгандек, сен қўшиқ айтмаслигинг 
мумкии: 
сендан хафа бўлмаймиз.
Уқитувчи биринчи бўлиб шўх Тироль қўшиғини бош- 
лаб берди. Қаҳвахона хўжайини 
болалар олдига чи- 
қиб, уларни олқишлади. 
Болалар 
ғовур-ғувур 
билаи 
қаҳвахонадан чиқиб кетишди. Плейшнер хаёл сурган- 
ча улар орқасияан кузатиб қолди.
«Бу қорачадан келган кишини қаерда кўрганман,-- 
бирдан эсига тушиб қолди.— Бундай қиёфалар қанча- 
лик ўэгармасин, эсда қолади. Балки у билан бирга ла- 
герда ётгандирман? йўқ... лагерда кўрмаганман. Аммо 
юзн ганиш. Ж ўд а ҳам таниш».
Плейшнер қорачадан келган одамнинг юзига диққат 
билан тикилиб қолди 
шекилли, у бунн сезнб, кулиб 
қўйди, Ш у кулишидан Плейшнер уни эслаб олди, худли 
кинофнльмнинг кадрини кўргандек бўлди. У ҳатто бу 
кншининг овозини ҳам эшитгандай бўлди: «Ҳамма вақт, 
ҳамма ерда фюрерга содиқ бўламан деган тилхатёзнб 
берасан! Қейинчалнк бошини сарак-сарак қилиб, айб- 
дор — улар, мен — четда эдим, дея олмасин. Ҳозир ҳеч 
ф
ким четда бўла олмайди! 
Концлагердан чиқиб келган 
немис ё содиқлик, ё ўлимдан бошқа 
нарсани билмас- 
лиги керак» Бу воқеа урушнинг иккинчи йилида бўлиб 
ўтган эди: унн навбатдаги суҳбатдан ўтказиш учун гес- 
тапога чақирган эдилар — профессорни ҳар йили бнр 
марта, одатда баҳор пайтида чақириб турардилар. Бу 
кичкина, қорачадан 
келган одам кабинетга бирпасга 
кирган эди, одатда сўроқни суҳбат тарзида ўтказувчи 
форма кийган гестапочи билан ораларидаги суҳбатни 
тинглаб туриб, Плейшнернинг ёдида қолган ана шу сўз- 
ларни зарда 
ва заҳархандалик билан 
айтган эди. 
Ушанда Плейшнер укасининг олднга борган эди— Гуго 
бош врач бўлиб ишларди ва унинг бир йилдан кейин 
вафот этиши ҳеч 
кимнинг хаёлига 
ҳам 
келмаганди. 
«Уларнинг одатдаги усуллари,— деган эди Гуго,— сени 
ўзларига шерик қилиб олишмоқчи. .»
Плейшнер қўллари титроқ босаётганини сезди. У нима 
қилишни билмасдн: 
квартира 
хўжайини — дарознинг
ёнига бориб, уни 
секин чақириб 
олиб, огоҳлантириб 
қўнсамикин; ёки кўчага чиқиб, иккаласи бирга кетади- 
ларми ёки йўқми — шуни кузатсамнкин; 
ёки биринчи
242
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бўлиб қаҳвахонадан чиқиб, квартирада қолган иккинчи 
кишини деразага эҳтиёт сигналини қўй, деб огоҳлаитир- 
самикин— у ерга борганида қўшни хонадан бошқа одам- 
нинг овозини эшитган эди.
— Тўхта!— деди тўсатдан 
ўзига ўзи Плейшнер.— 
Аввал куни квартирага борганимда деразада нима бор 
эди? У ерда Штирлиц айтган гул турган эди-ку. Е йўқ- 
миди? Нега бўлмаса бу ўртоқ... Уэи нима гап, алаҳла- 
япманми? Тўхта! Аввало, ўзингни қўлга ол!»
Дароэ Плейшнерга қарамай кичкинагина, қорачадан 
келган киши билан чиқиб кетди. Плейшнер хўжайинга 
охирги қоғоз пулини узатди. Хўжайиннинг майдаси йўқ 
экан, рўпарадаги магаэинга югуриб бориб пулни май- 
далаб келди ва Плейшнерга узатди. Плейшнер қаҳвахо- 
надан чиққанда кўчада ҳеч зот: квартира хўжайини ҳам, 
кичкина одам ҳам йўқ эди.
«Балки у Штирлицга ўхшаганлардандир?— деб ўй- 
ларди Плейшнер.— Балки у ҳам Штирлицга ўхшаб на- 
цистлар орасида ўз ролини бажараётгандир?»
Б у фикридан 
хотиржам тортди, гарчя 
қорачадан 
келган кишини, унинг гапиргандаги совуқдан-совуқ ҳа- 
ракати ва қўққисдан 
заҳарханда тиржайишини эслаб 
қолган бўлса-да, Плейшнер 
кайфияти шунчаки 
панд 
бераётганига ишонтиришга тиришарди ўзини.
У махфий квартира жойлашган уй олдига келди ва 
ойнага қараб дароз билан кичкина кишини кўрди. Ик- 
каласи ойна олдида гаплашиб туришарди, иккаласининг 
ўртасида эса хавф 
белгиси — каттакон 
гул турарди. 
Рус разведкачиси изига тушганликларини 
сезиб хавф 
белгисини қўйишга 
улгурган 
эди, гестапочилар эса 
гулнинг нима маънода қўйилганлигини 
билмасдилар. 
Гестапочилар рус раэведкачисининг кетига тушганлик- 
ларидан руснинг ўзи хабарсиз деб ўйлаб, ҳамма нарса- 
ларни илгаригидек қолдиравердилар, аввал куни квар- 
тирага Плейшнернинг тўппа-тўғри кириб келиши билан 
квартирада ҳамма нарса жойида эканлигига яна ишонч 
хосил қилдилар.
Дераза олдида турганлар Плейшнерни кўриб қолди- 
лар. дароз эса унга қараб бошини қимирлатиб кулиб 
қўйди. Плейшнер дарознинг кулишини биринчи марта 
кўриши, у буни кўрди-ю, ҳамма нарсани дарҳол пай- 
қади. У ҳам кулиб 
қўйиб, кўчанинг нариги томонига 
ўта бошлади: нариги томонда уларнинг кўзидан ғойиб
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бўлиб, цочиб қоламан, деб ўйлади. Аммо орқасига па- 
эар ташлаганида ундан юэ метрча нарида внтриналар- 
нн томоша қилиб 
нккпта 
эркак кишн 
келаётгаммнн 
кўрди.
Пленшнернннг оёғинн тлтроқ босди.
«Бақирнб, ёрдамга чақпрсаммикин? Йўқ, улар ол- 
динроқ етиб келадплар. Уларнинг 
нима қилишларипи 
ҳам биламан. Кишини қандай қилиб ухлатиб қўйиш ёки 
жинни деб кўрсатнш осонлигини Штирлиц ҳикоя қнлиб 
берган эди».
Одам энг хавфлн ваэиятга 
тушнб қолган дақиқа- 
ларда, у курашиш қобилиятини йўқотмаган бўлса, ал- 
батта, диққати ниҳоятда ўткирлашадн, мияси ҳар қа- 
чонгига қараганда тез мшлай бошлайди.
Плейшнернинг аввал кунн эшикдан кнриши билан 
бир парча эангорн осмонга кўзи тушганини эслади.
«У ердан ҳовлига чиқнб кетса бўлар,— дарҳол пай 
қадп у,— эшикдан кираверай».
У тнззалари дағ-дағ қалтираб, рангсиз юэида қотиб 
қолган табассум билан 
нчкарига 
кирди. Эшик очнқ 
экан: юқоридагилар уни кутиб, пастга қўнғироқ қилнб. 
кўча эшикни очиб қўйган эканлар.
Плейшнер ичкарига киргач эшнкнн ёпди ва ҳовлига 
олнб чиқадиган кичкинагина ойначаси бор эшик томпн 
югурнб борди. У эшикни итарди, аммо очнлмади. Ке- 
йнн елкаси бнлан итарди — эшик бари бир очилмадн.
Штнрлиц Р Х С А биносига кириш олдндан машинанч 
четга чиқариб қўйди-да, анчадан бери мой 
кўрмагап. 
ёмғир ва тунги совуқдан шишган 
скамейкага ўтирди. 
Болалар асфальтда бомбадан қолган чуқурларнн чак- 
қонлик бнлан четлаб ўтиб роликда учишардн. Штирлиц 
болалар юэнни тер босганлигинн 
кўрди, б у — очарчн- 
лик, дармонсиэлик тери эди.
«Ш у роликлар билан юракларнни бутунлай ишдаи 
чнқаришади-ю, бола фақирлар,— ўйларди 
у,— бечора 
лар нимани кўрди — кечалари 
бомбардимондан ваҳи- 
мага тушадилар, кундуз куни ўласи чарчаб ролик уча- 
ди.пар ва доим қоринлари оч: нонми, картошками ёкн 
сосисками, қани энди ннма бўлса ҳам тўйиб-тўйиб еса- 
лар Катталар курашининг 
энг даҳшатли 
оқибати — 
бо.палар қалби ва танасннинг шнкастланишидир».
Штирлиц кўэннн юмди 
ва шу онда кўз олдида Са
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шенькаппнг раашаи қибфаси пайдо бўлди. Севган аёл- 
ларнинг қиёфаси впдолашган 
ва учрашган пайтларда 
айниқса эсда қолар 
экан. 
Неча йиллар 
ўтиб кетди, 
қанча-қанча одамлар ҳалок 
бўлдн, 
давлатлар пайдо 
бўлди, сиёсат ўзгариб 
бордн, эски дўстлар ғойиб бў- 
либ, янги 
дўстлар пайдо бўлди, аммо Сашеньканннг 
қиёфаси — ранги ўчган, чўчинқираган чеҳраси доим у 
билан бнрга — кўзини юмдн дегунча кўз ўнгида гавда- 
ланади, видолашув пайтидагидек ўзгарман қолаверади.
«Аёлларда ҳис-туйғу эркаклардагнга нисбатан куч- 
лнроқ бўлади. Уларда биз, эркаклардагидек фақат ақл 
ншланверманди, балки тушунпб бўлмайдиган қандай- 
днр бошқа ҳис-туйғулар нштирок этадн,— деб хаёл су- 
рарди Штирлиц.— Меп ўшанда бир йилдан кейнн кў- 
рншамнз деган эднм, у бўлса бошнни қимнрлатнб, худ- 
ди кўрлардек 
кўзини юмиб олиб, менинг юзимни си- 
ларди».
— Сашенька,— деди 
хўрсипиб 
Штирлиц,— днйдо- 
РШ
1
П
1
И кўрармикинман, Сашенька...
«Унипг бир ўзи Сашка билан кўп қийналгам бўлса 
керак... Бизда ана шунақа шир-шир этиб юрадиган ро- 
ликлар йўқ эди, велосипедни эса кўриб оғзнмиэ очилиб 
қоларди. Биз опг жиҳатдан бутун дупёдан ўзиб кетдик, 
ролнк ва велосипед чиқаришда 
ҳам пайти келиб ўзнб 
кетсак керак... Шундай қилиб Сашканинг отаси, ролик 
ҳамда велосипед ўрнида фақат опасн Сашенька ва ки- 
юблар бўлган, холос...»
Штирлиц шошилмай хаёл суриб ўтираверди, шу пайт 
у, бир томондан, маза қилса, иккинчи томондан, таш- 
вишланарди, чунки Сашенька ва ўғли ҳақидаги хаёлга 
берплиш учун фақат бир неча мннут муҳлат қолган, 
кейип у бинога 
кириб бир қават пастда 
жонлашган 
Мюллер қабулхонасининг эшигини тақиллатиши керак 
эдн, у ерда эса ўз ҳаётидаги энг азиз нарсалар ҳақнда 
ортнқ хаёл сура олмайди. У ерда жангчига айланиши 
керак ва агар жангчи жанг олдидан фақат шу жангга 
тааллуқли бўлмаган бошқа 
нарсаларни унутмаса, ен- 
гилиши мумкин.
«Сабр қил, Катюша,— яна хаёлга ботди Штирлиц,— 
ўрнидан турар экан,— сен билан ҳали курашни давом 
эттирамиз, сеии зулматдаи қутқараман, ҳаммаси яхши 
бўлади, кичкпнтойни ҳам тарбнялаб вояга етказасан».
Штирлиц шошилмай, 
роликларда пойга қилаётган
245
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рангпар, тер босган болаларга табассум қилиб, маши- 
наси томон юриб борарди ва ўзини жангга тайёрлаб 
Кэт ҳақида ўйлардн.
«Ф ақат ўэнмнн ўзим алдамай,— ўйларди Штирлиц, 
машинага ўтирар экан.— Кэтни ҳутқариб оламан деб 
қатъий ваъда 
қилмоқдаман. 1Муваффақиятга 
ишоннш 
лозим — акс ҳолда ютқазиш мумкин, аммо хомхаёллар- 
га ҳам берилмаслнк 
кер ак— бундай қилинса, калтак 
ейнш ҳеч гап эмас». 
1
/
У моторни юргизди ва одатдагича, машннасига му- 
рожаат қилдн:
— Қани, жўнадик, машинажон... 
Қани, кўчаларни 
яна бнр айланиб чиқайлик, одамларга 
назар ташлай- 
лик, баҳор ҳиди анқиётган тоза ҳаводан нафас олайлик, 
кейин Мюллер ҳузурига борамиз.
14
Штирлиининг Р Х С А коридоридан ўэ кабинетига ке- 
таётганлигини Мюллерга 
хабар қилганларида у даст- 
лаб гангиб қолди. У Штирлицни бошқа жойда қўлга ту- 
шираднлар деб ўйлаган эди. У сабабнни билмаса ҳам, 
аммо муваффақиятни 
қўлга киритаётганлигини 
аниқ 
сеэардн. Мюллер йўл қўйган хатосини ҳам биларди: у 
калтак еган 
Холтоффни кўриб ўзгариб 
кетганлигинн 
эслади. Уларнинг 
мўлжаллари бир эканлигини Штир- 
лиц албатта пайқаган. Шунинг учун ҳам Штирлиц қо- 
чиб қолади деб ҳисобларди. Аммо унинг империя хавф- 
сиэлиги бошқармасида пайдо бўлганлигини, шошилмай 
йўл-йўлакай танишлар билан сўрашиб коридордан ке- 
лаётганини эшитиб Мюллер 
ўзини йўқотиб 
қўйди ва 
муваффақият қоэонишга ншончи анча камайди.
Штирлицнинг нияти оддий эди: рақибини ҳайратда 
қолдириш — ярим ғалабага эришиш деган гап. У Мюл- 
лер билаи кураш жуда мураккаб бўлишини биларди — 
Холтофф унинг физиклар билан ўтказган операцияси- 
даги энг нозик жойларни пайқаб 
қолган эди. Бироқ 
тайёргарлиги йўқлиги ва умуман билимни менсимасли- 
ги Холтоффга айбнома туэишга имкон бермади, у нс- 
бот этиш йўлн билан эмас, кўпроқ тахмин қилиш йўли 
билан топган ҳар бир лунктини эса рад этиш ёки икки 
хил талқин қилиш мумкин эди. Штирлиц фиэик Рунге 
ишига жуда усталик билан ёндашган эди. 
Гестапода
246
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бошқа маҳбуслар билан цандан иш олиб борсалар фи- 
энк билан ҳам шундай иш олиб боражакларини тушу- 
нарди: тергончининг фиэика наэариётчиси, ўэ ғоялари- 
га берилиб кетган ва шунинг учун кундалик ҳаётда аса- 
бийлашгак ва мантиқни йўқотган кишнга тўғри калиг 
топа олиши амри маҳол эди. Шунинг учун Шелленберг 
билан суҳбатда уни эҳтиёткорлик билан Штатларнинг 
атом ҳужуми бошлаши 
мумкинлиги 
темасига 
жалб 
қилганида, у, Штирлиц кутганидек, 
Германиянинг бу 
соҳада орқада 
қолаётганлигидан ҳасрат қилди ҳамда 
океан орқасидаги айёр эолимлар «интиқом қуролияни 
яратиш масаласини 
теэроқ ҳал қилишга 
уринаётган 
рейхга халзқит бернш мақсадида 
фитналар уюштира- 
ётган бўлсалар керак, деди. Шелленберг қамоққа олин- 
ган Рунгенинг фамилиясинн айтмаган бўлса ҳам, Штир- 
лиц илм аҳли орасидаги ана шундай фитналарни фақат 
фиэикларнинг ёрдами билан фош қилиш мумкинлигини 
тахмин 
қилиб, Мюллер аппаратидагилар 
эса фақат 
суяк синдиришгагина устадирлар, 
деган эди ўшанда. 
Шелленберг 
штандартенфюрернинг фиэикадаги 
янги 
оқимлар билан қай даражада таниш 
эканлиги билан 
қиэиқди. Штирлиц 
одатдагича сиполик 
билан жавоб 
берди, аммо у ҳазиллашяптими ёки жиддий гапиряпти- 
ми — буни пайқаб олиш қийин эди:
— Ҳаммадан кўпроқ мени физик химия ёрдамнда 
омманинг аҳмоқлашиши процессини тўхтатиш мумкин- 
микан деган масала қиэиқтиради... Тўғри сўэларни гапи- 
радиган тентаклар жуда кўпайиб кетганлигидан ишлаш 
қийин бўлиб қолди...
— Сиэ умрингизни концентрацион лагерда тугата- 
сиэ,— деди 
кулиб 
Шелленберг.— Чунончи, 
Мюллер 
сиэни қамаб ўтирмайди, сиэ кўл нарсалардан хабардор- 
сиэ: сиэга ўхшаганларни автомобиль ҳалокатидан кейин 
дабдаба билан кўмадилар.
— Раҳмат,— жавоб 
берди 
Штирлиц.— Аммо 
мен 
аввал унинг қабрига гулдаста қўйиш ниятидаман.
-© Мюллер ўлмайдиган одам... 
Б у дунёда қидируэ 
ташкилотлари йўқолмагандек, 
у ҳам ўлмайди, чункн 
одамларнинг асосий интилиши — изланишдир.вБу нар- 
сани юксак маънода амалга оширадиганлар янгиликни 
фиэикадан, биэларга ўхшаб ақлсиэ 
туғилганлар 
эса 
контрраэведкз соҳасидан излайдилар.
— Мюллер бу сўзларингиз учун сизнн кечирмайди...
247
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Нега 
эпди кечирнши 
керак?— елкасинп 
қнсиб 
қўйдн Шелленберг.— Бу унннг сўзлари. Бу баварлялик 
тузукроқ нлмн бўлсамн, ким биладн дейсиз, қозир қа- 
ерда ўтирарди: 
бизнинг 
бннодами 
ёки Бранденбург 
дарноэаснга яқин уйлардан биридамн?
— Снзни нега шунчалнк ёмон кўради?
— Иккнта сабаби бор,— деб жавоб бердн Шеллен- 
берг. У ўйлаб-нетнб ўтнрмай гапирардн: демак, ўз вақ- 
тила бу ҳақда роса бош қотнрган кўринади.— Бнринчи- 
дан, мен унга қараганда икки марта ёшман...
— Сал 
кам икки марта,— унннг 
гапннн тўғрплаб 
қўйди Штпрлиц.
— Бу ўринда «сал кам»нинг 
аҳамнятн йўқ. Ҳатто 
аксипча, у мендан уч марта катталнгини айтишни аф- 
эал кўрарди — чунки мен 
хотин кнши эмасман, у эса 
товуқларни чорлаётган 
хўроз 
эмас. Иккинчндан, 
ўз 
меҳнатим бнлан нон топай, деб дарсликни четга сурнб 
қўйган ҳар бир кишн коллеж ва университетни тугат- 
гач, тайёр жойга келиб, уч йилда юқори лавозимга кў- 
тарилиб кетган омадли кишини яхши кўра оладимн? 
У эса бу ншга бутун умрини бағишлаган. Учинчи томо- 
ни ҳам бор... Бу фикр менинг миямга ҳозиргина келдн: 
билйсизми, ҳаётда қизиқ нарсалар бор: баъзп кишилар 
бирон ишни ўйлаб толаднлар, бошқалар эса уларнп ба- 
жараднлар. Шундай қилиб, ишларнн жуда кам бажар- 
гапим учун Мюллер мени кўролмайди. Меи кўпроқ ўй- 
лаб топарднм. У бўлса доим бунн бажарарди: буйруқ- 
ни, бировнн отншмп, бнрон акциями — бари бир, ҳам- 
масинн бажариб келди. Биласизми, 
бундай 
нарса 
кишининг иээат-нафсига 
тегади. Мен алоқани 
яхшн- 
лаш мақсадида унииг олднга бир неча марта бордим... 
Пўқ, натижа чнқмади, у бавариялик 
деҳқон хотиндек 
менп рейхсфюрерга, марҳум Гейдрихга, яна баъзн бош- 
қа кишнларга рашк қиларди...
Тушундим,— кулдн 
Штнрлиц,— бошқалар 
ким- 
лнГнни тушундим...
— Сиз дарҳол тушундингиз,— ўрнидан 
турар экан, 
Шелленберг ҳам кулнб юборди.— Майли, худо шоҳид. 
Ҳар ҳолда иккаламнз ҳам бир ишни бажармоқдамиэ, 
ва демак, чпдашни истамаган пайтларнмизда ҳам баъэи 
нареаларга чидашга тўғри 
келмоқда. Иккинчн томон- 
дан олгапда, гестаподек гўнг ташувчи карвонга 
кнм 
бошлнқ бўлншга розилик берарди дейсиз?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ш у суҳбатдан кейнн 
ярим ой ваҳт утдн: Штирлиц 
■#кеч вақт ҳодиеаларнн теэлаштиришга уриимасди:Огабр- 
тоқат ҳам тезликнинг гаровиТ) Ҳамма парса — санъат, 
разведка, муҳаббат, сиёсатми, бари бнр пропорцияляр- 
да белгиланади.
Штнрлиц фюрернинг туғилган 
нуни муносабатн бн- 
лан ўтказилган тантаналн кечада Рунге ншнга нисба- 
тан иккннчи марта «шаъма» қнлди. Гитлернинг нутқн- 
дан сўнг концерт бўлди, кенин ҳамма дастурхон ясатнл- 
ган катта залга ўтди. Рей.тсфюрер одатдагича эелътер 
сувн ичиб ўтирди, қўл остидагнлар эса коньяк нчдмлар. 
Ана ўшанда Штнрлиц Шелленбергга бундан уч ой ол- 
дин қамоққа олинган физнк ишини Мюллернинг одам- 
ларн эплан олмаётганликларини айтлн. «Яхшнми, ёмоп- 
ми, ҳар қалан 
мен физика-математика 
факулътетннн 
тугатганман,— деди у,— буни 
меи эслагим 
келмайди, 
чунки шу ихтисосни деб эркаклик қобилиятини бутун- 
лай йўқотишимга сал қолди Лекип 
шунга 
қарамай, 
бу — факт. Кейин — унинг алоқаси кенг: у океап орти- 
да ўқиган ва ншлаб келган. Ш у иш бнлан бнэ шуғул- 
ланганимиз фойдалироқ».
«
У Шелленбергга ана шу фикрнн антиб, кулгилн ла- 
тифаларни ҳикоя қнла бошлади, Шелленберг ҳам кўп 
кулди, кейин иккови дераза ёнига 
бориб, бир группа 
ходимлар билан Штирлиц ҳам иштирок қилган опера- 
цияни муҳокама қилдилар. Ьу операцня иттифоқчилар 
ўртасида низо чиқариш мақсадида уюштирилган сохта 
информация эди. Штирлиц ўша пайтдаёқ Шелленберг- 
нинг ниҳоятда эҳтиёткорлик билан, 
кўзга ташланавер- 
май, ҳар томонини ўйлаб, ғарбий 
иттифоқчиларни 
Кремлдан ажратншга 
қаратплган 
мақсални 
амалга 
ошнришга киришганлигига эътибор берган эдн. Бунда 
у асосий зарбанн, одатдагндек, Кремлга қарши қарат- 
ган эди. Хусусан, Шелленберг 
Атлантика 
қўргонида 
турган немис қисмларини инглиэ автомат қуроллари 
бнлан таъминлашни уюштирди. Бу қуроллар бетараф 
мамлакатлар орқали сотиб елинган бўлиб, уларни ке- 
ракли эҳтиёт чоралар кўрилмай Фрапция территорияси 
орқали жўнатилди. Тўғри — буниси ҳам жуда усталик 
билан бажарилди — коммунист-партнзанлар цемис ом- 
^борларидан бир неча инглиз 
авгоматларипи ўғирлаб 
кетганларидан кейин, кимки қурол-аслаҳа омборларц, 
ни ёмон қўриқлагаи бўлса, отишга ҳукм қилинажаклн-
249
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ги тўғрисида буйруқ чнқардилар. Ш у буйруқ кўп нус- 
хада тарқатилди, 
партизанлар ҳаракатини 
аниқлай^- 
юрувчи Шелленберг 
агентлари партиэан 
кийимидаги 
Торез коммунистларини ҳам ана шундай буйруқ билан 
«таъминлашга» муваффақ бўлдилар. Ана шу махфнй 
маълумотлар асосида ғарбий 
иттифоқчилар 
Франция 
ёки Голландияга қўшин туширмас эканлар, деган хуло- 
са чиқариш мумкин эди: акс ҳолда ўз душманига ҳам 
қурол сотадиларми? Шелленберг 
Штирлицнинг ишини 
маъқуллади — у шу масаланинг ташкилий томонларини 
уюштирган эди, бу операциянинг Геббельс ва Риббен- 
троп идоралари билан келишиб амалга ошириш бўйича 
қиэиқарли таклифларни ҳам тайёрлаган эди. Шеллен- 
берг кабинетидан чиқмай, Кремлда портлаш юз бери- 
шини, Стдлин, Черчилль ва Руэвельт коалициясининг 
барбод бўлиШИни кутди. Штирлиц тиним билмай иш- 
ларди, унинг таклифларини Шелленберг тўла маъқул- 
лар эди. Бироқ кутилган натижа чиқмади. РХСАдаги- 
лар, нима бўлди экан, деб бош қотирдилар Штирлиц 
бир неча тахминларни 
айтди. Ҳаммаси ҳам дадил ва 
қизиқарли тахминлар эди: Штирлиц операция бошла- 
ниши биланоқ Москвани огоҳлантириб, Лондон нацист-# 
ларга ҳеч қандай қурол сотган эмас, бу ҳийла бошдан- 
оёқ узоқни кўэлаб, усталик билан тузилган сохта ин- 
формация эканлигини хабар қилган эди.
Фюрер туғилган куни кечасидаги суҳбатда Штирлиц 
атайлаб фиэик Рунге ишидан эътиборни чалғитиб, Кремл- 
га нисбатан 
ишлатилган ҳийланинг 
муваффақиятсиз 
чиққанлигини муҳокама қилиш устида кўпроқ тўхтади. 
Шелленбергнинг ақлли 
раҳбар ва туғма 
разведкачи 
сифатида ҳар бир суҳбатда, ҳатто ўэининг боғбони би- 
лан гаплашганда, маълум бир деталларни ёддан чиқа- 
ришга йўл қўйса ҳам, аммо асосий ва муҳим момент- 
ларини ёддаи чиқармаслигини Штирлиц яхши биларди, 
чунки инсоннинг дунёни тасаввур этиш системасида ҳар 
бир нхтисос ўз нзини қолдиради. Штирлиц Шелленберг- 
нинг тенг рақиб эканлигига, стратегия 
масалаларида 
эса ундан ўтиб кетиш жуда қийин, ҳатто мумкин эмас- 
лигига тан берарди. Аммо уни кўпроқ куэатаркан қи- 
зиқ бир деталнн сеэиб қолди: Шелленберг ўз ходимла- 
рининг қиэиқарли таклифларини олдин сезмаган бўлиб,*. 
гапни бошқа томонга буриб юборарди. 
Аммо кунлар, 
ҳафталар ва ҳатто ойлар ўтгандан сўнг шу таклифга
250
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ўз нуқтаи наэарини қўшиб — бундан 
олдин 
юқорнда 
^ а сл а қ а тл а ш н б олса керзк — ана шу фикрнн ўзиннкн, 
ўз таклифн, ўзн ўйлаб топган операция сифатида ўрта- 
га ташлар эди. Шунда ҳам у шунчаки айтилган таклиф- 
ларнн шу қадар усталик билан танёрлар, темаии рейх 
олдида турган бошқа ҳамма масалалар билан шу қадар 
аниқ боғлай олардики, ҳеч ким унн фикрни тўғридан 
тўғри қаердандир ўғирлаяпти, дея олмас эди.
Штирлицнинғ мўлжалн жуда тўғри чиқди: икки ҳаф- 
та ўтгач, разведка шефининг кабинетида бўлган опе- 
ратив кенгашдан кейин барча ходимлар чиқиб кетаёт- 
ганда, Шелленберг Штнрлицдан бнр оз вақтга қолиш- 
нн сўрадн.
— Штирлиц,— дедн Шелленберг,— жаҳон тарихида 
техника жиҳатдан устунлик масаласи, айниқса олимлар 
атом ядроси сирини очганларидан кенин, ҳал қилувчн 
масала бўлиб 
қолса керак. 
Менимча, 
Ғарбда 
ҳам, 
Шарқда ҳам олимлар 
бунн тушуниб олганлар, 
аммо 
сиёсатчилар унинг аҳамиятига ета олмаганлар. Биз ўн 
тўққиз асрлик тарнх давомида сиёсагчилик ихтисосига 
қандай маъно бериб келинган бўлса, унинг шу маънони 
♦ нўқотишга гувоҳ бўлишнмизни кўрасиз.о Келажакда 
сиёсатни фан бошқарадиган бўлади. Келажакнинг ил- 
гор марраларига чиқиб олгаи 
фан аҳлларининг 
асл 
мақсадларини, тадқнқот қилишга уларни ким илҳомлан- 
тираётганини кўриш,— бугунгн ваэифа эмас, тўғрироғи 
уэоқ келажак вазифасидир.«қШунинг учун қамалган фи- 
зик билан иш олиб боришингизга тўғри келади... Айтган- 
дек, мен унинг номини ёддан чиқарибман...
Штнрлиц ўзи текширилаётганили фаҳмлади. 
Шел- 
ленберг ўэининг бу гапи 
қаердан кслиб чиқди, шу 
фикрни бир вақт унга ким берганлнгини Штирлиц пан- 
қадими ёки йўқми— шуни аниқлаб олмоқчи эди. Штир- 
лнц ўз бармоқларига тикилганча, индамай туравердн. 
У маълум вақт индамай турди, кейин эса тушунмаётган 
қиёфада бригаденфюрерга қараб 
қўйди. Шундай қн- 
либ, Рунге иши Штирлиц қўлига тушди. Шундай қилиб, 
немисларни 1944 йилдаёқ атом бомбаснни 
яратишга 
яқинлашишдек феал имкоииятдан маҳрум этди. Бунннг 
учун Рунге нуқтаи наэари ғолиб чиқса бас эди. Бнноба- 
^рин, Рунге билан ўткаэнлган талайгина кунлар мобайпн- 
да у атом бомбага эга бўлиш Германиянинг пешанасига 
сзилмаган эканлигига амин бўлди: Гитлер Сталинград
251
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

жангидан сўнг олнмлар уч ойдан кейин, узоги билан 
олти ойдан кейин реал натижаларни ваъда қилмасалар» 
мудофаа соҳасидаги илмий ишларга маблағ ажратмас- 
лигини 
айтган эдн. 
Ҳарбин аслаҳалар бошқармаси, 
канзер Вилгельм институтида, медицина 
институтнда, 
шунингдек алоҳа министрлигидаги лабораторияларда 
ишловчи ядрочн физиклар ўртасидагн жанжаллар Гимм- 
лер қулогига бориб етгандан кейин, у атом қуроли ма- 
саласи билан 
қнзиқиб, «Ҳарбий-илмий тадқнқотлар 
бирлашган фонди»ни ташкил 
қилдн, бироқ 
рейхдаги 
илмий ишлар учун жавобгар бўлган 
Герииг Гнммлер 
ташкил этган плмнй ташкилотни ўэига беришни талаб 
кнлди. Изэат-нафсни қондириш учун кураш 
борарди. 
Шундай қилиб, геииал неммс фиэиклари раҳбарларнииг 
эътиборидан четда қолдилар, бунинг устига Германия 
нннг Шпеер ва Шахтдан ташқари бирон фюрерн, олий 
маълумотга эга эмас эди... Ана шу гапларнинг ҳамма- 
снни Штнрлиц Москвага етказди ва устига-устак, Рунге 
тарафдорлари ва рақиблари ўртасидаги 
жанжалнинг 
янада авж олишига ўэ ҳиссасини қўшдн: душмаига 
қанчалик зарар етказилаётган 
бўлса бизга шунчалик 
фоиаа эдн. 
«
Энди шу курашнпнг 
навбатдаги босқичида у яна 
ғалаба қозониши: бу ишда ўзининг ҳақ эканлигини ис- 
бот этнши лозим эди. У ўэ познциясини ўйлаб қўйди. 
Унинг поэицияси ннҳоятда кучли. У Мюллерпи енгншч 
керак ва енгади ҳам.
...У ўз кабинетнга кнрмади. Мюллернинг 
қабулхо- 
насига кирнб, унннг ёрдамчнси Шольцга деди:
— Дўстнм, шефпнгиз менн кечирсинлар: соат тўқ- 
қпэда қайтишни ваъда қилгаи эдим, тўққиз-у ўи икки 
минутда келдим... Қандай кўрсатмалар бўлади? У ки- 
ши мени ҳоэир қабул қиладиларми ёки ярнм соат ух- 
лаб олайми?
— Ҳозир билпб чиқаман,— деб жавоб берди Шольц 
ва ичкарига кириб кетдн. У пккн минутча тутилпб 
қолди.— Б у сизнинг 
нхтиёрингизда 
экан,— деди у 
қантиб чиққач.— Шеф ҳозир десакгиз ҳозир қабул 
қиладилар, бўлмаса кечқурунга 
кўчириш ҳам 
мум- 
к п н .
«Иш яна 
мураккаблашибди-ку,— тушунди Штнр-^ 
лиц — У меиинг қаерга боришимни билмоқчи. 
Чўзиб 
ўтпрншнинг ҳожати йўқ: бари бпр бу иш бнр соат, узо-
252
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ғи билан икки соат ичида ҳал бўладн. Шуман институ- 
^гидан экспертлар чацнрнлганда ҳам бундан кўп вақг 
кетмайди».
— Сиз ннма маслаҳат берсангнэ, шунн ҳнламан,—■
деди Штирлиц.— Кечҳурун 
раҳбарлар 
олднга 
кетиб 
ҳолади деб ҳўрқяпман, 
унда эртагача кутишга тўғри 
келади. Тўғрими?
— Тўғрн,— деб маъҳуллади Шольц.
— Бўлмаса, ҳоэир кнрганнм маъқул экан-да?
Шольц эшикни очиб:
— Марҳамат, штандартенфюрер,— дедн.
Мюллер кабинети қоп-қоронғи: 
группенфюрер кнч-
кнна столча ёнида Бн-Би-Си радиосини эшитиб ўтирган 
эди. «Лорд Хау-хау»нинг немисларга қарши қаратилган 
эшнттириши берилаётган эди. Мюллернинг 
тиззасида 
қоғоэлар солинган папка ётарди, дам у, дам бу ҳуж- 
жатни диққат билан кўэдан кечириб, радио овози па- 
сайганда уни бураб турарди. Мюллер кўринишдан чар- 
чаган, қора костюми ёқасннинг тугмаси ечнлган, худдн 
даранц булут қоплагандек кабинетни қават-қават та- 
маки тутуни қоплаган эди.
#
— Салом,— деди Мюллер.— Очиғини 
айтсам, мен 
сиэни бунчалик эрта келишингизни кутмаган эдим.
— Кеч қолганим учун калтак ейман, деб қўрқиб ке- 
лаётган эдим.
— Ҳаммангиэ, кекса Мюллер калтаклайди, деб қўр- 
қиб юрасиэлар. . Бирои кишиии калтаклаганманмн ўэи? 
Мен хушкўнгнл, 
кекса одамман. Миш-мнш 
гапларга 
ишонманг... Сиэнинг келишган 
шефингиэ менга қара- 
ганда минг марта баджаҳл. Ф ақат у университетда ўқи- 
ганда табассум қилишни 
ва французча 
гаплашишни 
ўрганиб олган. Мен эса олмапи пичоқ билан кеснб 
ейиш керакми ёки менинг уйимдагнлар сингари бутун- 
лигияа тишлаб ейиш керакми — шу 
дамгача билмай- 
ман буни.
У ўрнидан туриб, ёқасининг тугмасини солди-да:
— Юринг,— деди.
Штирлицнинг ҳайрон бўлганини кўриб, кулди у:
— Сиэга бир нарса тайёрлаб қўйдим.
Улар кабинетдан чиқишди, Мюллер Шольцга муро- 
^ ка ат қилиб:
— Биэ теэда қайтсак нерак ..— деди.
— Меи машина чақирганим йўқ-ку...
253
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ҳеч қаерга бормаймиз.
Мюллер салмоқлаб, тик эиналардан 
подвалга т у и ^
ди. У ерда йирик жиноятчилар учун бир неча махсус 
камера бор эди. Подвалга кириш жойида учта эсэсчи 
турарди. Учаласи ҳам забардаст кишилар бўлиб, улар- 
нинг шу гавдасига белларидаги кичкинагина браунинг 
кулгили кўринарди. Шундай девларга браунинг нима 
кераги бор экан? Улар бир мушт билан отни қулатиш- 
лари мумкнн.
Мюллер ўзининг орқа чўнтагидан вальтер чиқариб, 
посбонларга узатди. 
1
Штирлиц мен ҳам шундай қилайми деб Мюллерга 
қаради. Мюллер бош 
ирғаб қўйди. Штирлиц ўзннинг 
парабеллумини узатди, посбон уни орқа чўнтагига со- 
либ қўйди. Мюллер посбонлар турган жойдаги столча 
устидан олма олиб, деди:
— Қуруқ бормайлик. Иккаламиз ҳам эркин муҳаб- 
бат тарафдори бўлсамиэ ҳам — ҳеч қандай мажбурият- 
сиз,— собиқ дўстлар олдига совға-салом билан бориш 
керак.
Штирлиц ўзини кулишга мажбур этди: Мюллернинг 
нега бундай деганини у дарҳол 
тушунди. 
Бир в а қ *
унинг одамлари жанубий америкалик дипломатни со- 
тиб олмоқчи бўлдилар: унга бир неча фотосурат кўр- 
сатдилар — уларда 
дипломатнинг Мюллер одамлари 
рўпара қилган сариқ кокилли қиз бнлан ётгани тасвир- 
ланган эди. «Ё шу фотосуратларни хотинингизга юбора- 
миэ, ё бизга ёрдам беринг»— дейишганди ўшанда. Дип- 
ломат расмларни анча вақт томоша қилиб туриб: «Ш у 
хоним билан 
яна бир марта ётишнинг иложи йўқми! 
Хотиним билан иккаламиз порнографияни жуда яхши 
кўрамиз», деб жавоб берган. Б у воқеа Гиммлер немис 
разведкачиларининг оилавий ҳаётига алоҳида эътибор 
бериш ҳақида буйруқ чиқаргандан кўп вақт ўтмай юз 
берган эди. Мюллер ўшанда норози бўлиб: «Ҳеч қандай 
мажбуриятсиэ эркин муҳаббатга йўл қўйиб бериш ке- 
рак, ўшанда кишилар ҳар қандай 
аҳмоқона вазиятда 
қўлга тушавермайдилар», деган эди. Перулик дипломат 
билан бўлган шу воқеани Штирлицга ҳикоя қилиб бер- 
ганларида, у ҳуштак чалиб қўйиб, бундай деган эди:
— Менимча, перулик дипломат сизларни боплапт:% 
у хотннидан ўларча қўрққан, албатта, аммо парво қил- 
магандек бўлиб артистлик қилипти, сизлар эса унга
254
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ишонибсизлар. Сен хотинингдан қўрқмасмндинг? Албат- 
■#?а, қўрқардинг! Аммо мени қўлга тушира олмайсан — 
мен қўрқсам, фақат ўзимдан қўрқаман, чунки ҳеч ким 
олднда мажбурият олган эмасман. Энг ёмони шундаки, 
турмага совға олиб келадиган одамим йўқ.
Мюллер 7-камера олдида тўхтади. У узоқ вақт кич- 
кина тешнкчадан ичкарига қараб турди, кейин посбон- 
га эшикни очишнп буюрди. Мюллер биринчи бўлиб ка- 
мерага кирди. 
Унинг кетидан 
Штирлиц қам кирди. 
Посбон эшик олдида қолди. Камерада ҳеч ким йўқ.
— Гапирасанми?!— деб бақнрди Рольф.— М ўъжиэа 
фақат кинодагина бўлади, фақат кинодагина учгача 
санайдилар! Мен учгача санаб ўтирмайман. Мен дера- 
эани очаман-у, боланг ўралган адёлни ечиб оламан. 
Тушунарлими? Сен ўз халқинг олдида 
бурчингни ба- 
жараётган бўлсанг, мен ҳам 
ўэ халқим олдидаги бур- 
чимни бажармоқдаман!
Кэт бирданига ўэини енгил сезиб учнб кетаётгандек 
бўлди, қулоқлари шанғиллаб ҳушдан кетди.
Рольф стол бурчагига ўтираркан:
#
— Гельмут, болани ол...— деди.
Солдат болани 
олиб, чиқпб 
кетмоқчи эдн, аммо 
Рольф уни тўхтатди:
— Кетмай тур. У ҳозир ҳушига келади, давом этти- 
рамиз... Барбара, марҳамат, сув олиб келинг. Унга ҳам, 
менга ҳам. Агар юрак дориси бўлса стаканга томизиб 
келинг.
— Унга неча томчн бериш керак?
— Унга эмас, менга.
— Хўп бўлади, неча томчи?
— Мен қаердан билай?! Унтами... Уттизтами...
У К эт олдида тиэза чўкиб, икки бетига шапатилади.
— Бу нарса хотинларда 
узоқ вақт давом этарми- 
кин?— сўради Рольф Гельмутдан.
— Онангизда қанча давом этган?
— Шундай дегин... Онангиэда дейсанми?.. Аблаҳлар 
ўэлари топ-тоэа бўлиб юрадилар, менга эса ана шупдай 
ифлос ишни топширадилар... Гугурт беринг...
— Мен чекмайман.
*
— Барбара!— қичқирди Рольф,— Гугурт 
олиб 
ке- 
линг! Қани, қараб кўринг, ўэнга келдимикин? Қиприкла- 
ри қимирлаяптн...
255
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Мен бу ишда ҳеч балони тушунмайман.
— Барбара?— қичқирди Рольф.— Намунча судрала^ 
сиэ?
Қиэ икки стаканда суа олиб кнрди. Рольф сал кў- 
кимтнр стакандаги сувни ичди. Ичиб бетнни буриш- 
тирди:
— Тфу, бемаэа нарса экан...
Сигарет тутатиб, у яна Кэт ёнига чўккаладн ва қо- 
воқларини кўтариб қўйди. Кэтнинг кўз қорачиғи унга 
тик қараб турарди.
— Улиб 
қолмаганмпкнн?— сўради 
у.— Барбара,
спэ қараб кўрннг...
Барбара Кэтнинг бошини ўэ томонига бурдн.
— Иўқ, нафас оляпти.
— Узингиэ бир нима қилинг. Вақт оэ... У ерда на- 
тижасини кутиб туришибди...
Барбара авайлаб, уқалаётгандек, оғритмай Кэтнинг 
юэинн шапатилай бошладн. Стакандаги сувдан ҳўплаб 
юзига пуркади. Кэт чуқур нафас олди, юэ мушаклари 
қммнрлаб-қимирлаб қўйди.
Бола илгаригидек чинқириб йиғлар эди.
— Бир бало қилинглар. Қулоқ-мпямни едп-ку!— д е *
ди Рольф.
— Қорни оч...
— Нега тўтиқушдек бир гапни қайтараверасиз? Фа- 
қат ўэим кўнгилчанман, деб ўйламанг!— деб бақириб 
бердп Барбара.
— Бошқа хонага чиқай деб нжозат сўрагандим-ку,
ахир...
Телефон жиринглади. Рольф трубкани кўтариб, деди:
— Рольф эшитади. Қнм? Эшитаман.
Бола жон-жаҳди билан йиғларди,— овози жуда ўт- 
кир эдн. йиғидан юзлари кўкариб, 
қовоқлари шишнб. 
лабларининг атрофи оқариб кетгаи эди.
— Олиб кетинг!— қўли билан ншора қилдп Рольф, 
Гельмут болани бошқа хонага олнб чиқиб кетди. Аммо 
боланинг овози қўшни хонадан ҳам эшнтилавердн.— 
Ҳа.— деб жавоб бера бошлади Рольф.— й ўқ, 
ҳозирча 
йўқ... Осон деб ўйлайсизми? Шундай денг? Бўлмаса 
ўрип алмаштирайлик. Уни қачон сўроқ қила бошладн- 
лар? Индамаяптимн? Э, дўстона 
суҳбат 
қилншяптп* 
денг... Манавн дугонаси билан ҳам гаплашиб кўрнш- 
син — мен хурсанд бўлардим...
256
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Гельмут болани олиб чиқиб кетгач, Кэт ҳушига кел-
* ди: у ҳушдан кетган пайтда ҳам шу ерда, даҳшатли хо- 
нада ўғлм бўлмаса ҳам, худдн ёнида 
ётгандек ҳис 
этди. 
Бола ҳаердадир 
йиғлардн, 
хона 
ичи 
иссиқ, 
демак V ойнани ҳали очмаган экан. Нималарнн гапир- 
япти? Кнмни сўроқ қилишяпти, 
ким индамаяптинкин? 
«У» иидамаяпти, «улар» дўстлардек суҳбат қилишяпти. 
Нима бўлди, Штирлиц қўлга тушганмикин? 
Агар ҳо- 
энр талаб қилаётган гапларини антиб берса, унп уриб ма- 
йнб қнладилар ва Кэт уннсотган бўлади. Иўқ, бундай қи- 
либ бўлмайди. Аммо бошқа ҳолатга ҳам йўл қўйиб бўл- 
майди: гўдакнннг очиқ ойна ёнидаги стол устида қип- 
қиэил тлрноқсиз 
қўлчалари 
ва қийшиқ оёқчаларини 
очиб қип-яланғоч ётишига ҳам йўл қўйиб бўлмайди — 
совуқ ҳаво ғуриллаб киради, гўдак эса ўэини қутқара 
олмайди, бақириб йиғлашдан бошқа иложи йўқ унинг — 
бўғнлнб қолгунга қадар йиғлайверади...
«Ш у азобни кўргандан ўлганим яхши эди,— боласи- 
га раҳми келиб ўйларди Кэт.— Ҳамма қутуларди. Уғнл- 
чам ҳам, Юстас ҳам, мен ҳам. 
Улим энг ажойиб, энг 
гўэал қутулиш йўли бўлар эди... Ю рак ҳам шунчалик
*
кучли бўладимн? Ерилиб кетмансанми! 
Еки бутунлай 
тўхтаб қолмайсанмн! Ш у қадар азоб берасанми...»
Рольф трубканн қўйиб, деди:
— Менимча у ўзига келдн.
Барбара яна тиэ чўкиб, 
икки бармоғн билан Кэт- 
нинг кўэинп очди, унинг киприклари қнмнрларди.
— Ҳа,—■
деди Барбара,— ўзига келнпти.
— Сув беринг унга.
Кэт ҳамон ўзини 
ҳушсизликка 
солиб ётавермоқчн 
бўлди, лекин унинг юэи ёлғоннп билдирнб қўйди: қўш- 
■ни хонада бола ниғлаётганн учун оиапинг юэига беих- 
1
нёр жон кираверди.
— Бўлди, бас,— деди Рольф.— Ҳушдан кетганлн- 
гингиз рост эдн, эпди муғомбирлпкии, хотинлар қилиғи- 
ни ташланг. Ҳеч ннма чиқмайди бундан. Сиэ эркаклар 
ишига 
аралашдпнгизми, эндн маннавозлик қилманг. 
Барбара утқизнб қўйпнг. Туринг! Кўэингизнн очинг!
Кэт ўрнидан қимирламади, кўзинн ҳам очмади.
«Узимга келмаганим яхши эди,— ўнларди у.— Бир
* бошимга гпунчалик аэоб тушса-я!»
— Маплн,— деди 
Рольф.— Уни 
қўйинг, 
Барбара. 
' Кўриб турибман, ҳамма 
гапни эшнгиб ётибди. Ҳозир
17
- 2 8 4 2
257
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мен Гельмутни чацириб, ойнанн очиб юборсам, кўэинн 
очади-ю, аммо унда кеч бўлади. 
*
Қэт чидан олмай, йиғлаб юборди.
— Х ўш ?— сўради Рольф.— Ақлингизни 
йиғиб 
ол- 
дингизми? 
шш
Ункнг ўзи Кэтни ўрнидан кўтариб, ўтқазиб қўйди.
— Гааирасизми?
— Уйлаб кўрншим керак...
— Уйлаб ўтиришга вақт йўқ.
— Нима дейншни бнлмайман... Елғон гапиришимнп 
истайсизмн?
— Елғон гапиришингизни 
истамайман. Ҳақиқатни 
гапиришингизни истайман.
— Билганимни айтдим.
— Мен сизга ёрдамлашаман,— деди Рольф.— Уэин- 
гизии сотқин деб қисобламаганингиэ учун сизга ёрдам 
бераман. 
У чўнтагидан 
Штирлицнинг 
фотосуратини 
олиб, Кэтга кўрсатди, аммо Барбара расмнн кўрмасли- 
ги учун уни бир томондан тўсиб турди.
— Энди тушунарлими? Гапирмасликдан нима фой- 
да? Гапирасизми?
Кэт ҳамон лом-мим демасди. 
*
— Гапирасанми, йўқми?1— тўсатдан бор овоэи бнлан 
қичқирди Рольф.— Гапирмайсанми?! Гельмут!
Болани кўтарнб Гельмут кириб келди, Кэт ўэини бо- 
лага ташлади, лекин Рольф боланн Гельмутнинг қўлн- 
дан тортиб олиб, ойнани очиб юборди ва боланипг устн- 
даги адёлни юлқиб олди. Кэт ўэини Рольфга ташладн, 
аммо оёгидаги кишанлари халақит бериб йиқилибтуш- 
ди, ерга йиқилганда ҳам думалаб Рольфга ташланди.
К эт даҳшатли овоз бнлан қичқирарди. Рольф ҳам нима- 
ларнидир бақириб гапирарди — шу он устма-уст икки 
ўқ овози янгради.
— Мантиқан тўғри,— деди Мюллер, 
Штирлицнинг 
гапларини тинглаб 
бўлиб.— Сиэнинг 
физик 
Рунгега 
нисбатан тутган йўлингиз мустаҳкам, 
Б у соҳада мени 
ўзингизга иттифоқчн деб ҳисоблайверинг.
— Швеиня дипломатининг қора 
«Хорьхи» кетидан 
қўйган думингиз ҳам шу иш билан боғлиқмиди?
— Думни ҳам сезганмидингиэ? Хавфни яхши пай- •
қар экансиз.
— Менинг ўрннмда ҳар қандай аҳмоқ ҳам кетндан
256
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

илашган думни сезар эди. Уз уйида қапдай хавф бўли- 
ши мумкип? Мен чегарадан ташқарида эмасман-ку...
— Бошингиэ оғримаяптими?
— Ташвишданми?— кулиб сўради Штирлиц.
— Қон босимидан,— жавоб 
берди Мюллер Ва чап 
ҳўли билан орқа миясини уҳалай бошлади.
«У соатга қараб олиши керак эдн. У ниманидир ку- 
тиб турибди,— пайқаб олди Штирлнц.— Унинг қўлида 
қандайдир далил бўлмаса, бу спектаклни уюштирмаган 
бўларди. Қим бўлиши мумкин? Пасторми? Пленшиер- 
ми? Қэтми?»
— Иогларнинг нафас олиш 
гимнастикасинн қилиб 
кўришни маслаҳат берардим.
— Унга ишонмайман... Лекин, қандай қилишни бир 
кўрсатинг-чи. Менга кўрсатишган эди, аммо нафи теги- 
шига ишонмаднм.
— Чап қўлингизни орқа мияга қўйинг. Йўқ, ундай 
эмас, фақат бармоқларни қўйинг. Унг қўлингизни бош 
устига кўндаланг қўйинг. Ана шундан. Энди иккала қўл 
билан уқалайверинг. Ф ақат кўзингизни юминг.
— Мен кўэимни юмай-да, сиэ эса Холтоффнинг бо- 
шига туширгандек менинг ҳам бошимга туширинг-а.
— Агар сиз ватанимга 
хоинлик қилишни 
таклнф 
этсангиз — шундай қилишим 
мумкин... Обергруппен- 
фюрер, сиэ сездирмай соатга .қараб 
қўндингиэ... соа- 
тингиз етти мннут орқада 
қолган. Сиэ билан бу ерда 
бир соатдан кўпроқ ўтирдик. Мен очиқ гапни яхши кў- 
раман. Айниқса ўзимизнинг одамларимиэ бўлса.
Мюллер кулиб юборди:
— Менипг аппаратимда 
ишламаганингиздан доим 
афсусланардим. Сиэни аллақачон ўринбосар қилиб олар- 
днм.
— Мен розилик бермасдим.
— Нимага роэилик бермасдингиз?
— Сизнинг ўринбосарингиз бўлишга.
— Нега?
— Сиз рашк қилаверасиз. Ж уд а севадиган, содиқ 
хотиндек рашк қиласиэ. Б у — рашкнинг энг даҳшатлн 
формаси... Энг азоб берувчи формаси.'
— Умуман мени тўғри тушунгансиз. Тўғри, бу даҳ- 
шатли рашкни бошқача қилиб, масалан, ўртоқлар ус- 
тидан ғамхўрлик деб 
аташ ҳам 
мумкин — аммо, бу 
принцип масаласи эмас, технология масаласидир.
259
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Мюллер яна соатига 
царади: бу гал соатга 
қара- 
ганини яширмади. «Амми жуда уста мутахассис,— ле- 
^
дн ўзига ўэи Мюллер.—( V ҳамма 
нарсани сўэ орқали 
эмас, Ҳарякат ва кайфияТДан билиб олар экан. Бало 
экансап. Агар у бизга 
қарши ишлаган 
бўлса, упинг 
рейхга келгирган 
эарарини ўлчаш 
менинг қўлнмдап 
келмасди-ёв. Ана шундай битта 
артист биэнинг мипг- 
лаб бечора солдатларимиэга арэинди,..* 
V
-**
— Майли,— деди 
Мюллер.— Очиқ 
гаплашамиз. 
Ҳоэнр, дўстим, бир мннут...
У ўрнидан туриб, оғир эшикни очйи. Оғирлигига қа- 
рамай, 
эшик осопгина очилди. 
У эринчоқлик 
билан 
тирноғпни тоэалаб турган лосбондан сўради:
— Шольцга гелефон қилинг, янгилик бормикин?
Мюллер иккн-уч соат давомида Рольф рус қиэинн
тапиртира олади деб мўлжал қилган эди. Уни бу ерга 
олнб келадилар, бир-бировлари билан юэлаштирамиэ. 
Бўлса бўлдн, бўлмаса нўқ. Агар тўғрн чнқса, фактни 
текширнш — контрразведкачининг бурчидир. Штирлиц- 
ни қандай сўроқ қилишни ҳам ўйлаб қўйган эди Мюл- 
лер: Рольф рус қиэини гапиртиргандан кейин, Мюллер 
ўэ кўэирларини ўртага ташланди, Шгирлицнинг ўзини 
^
қандай тутишини кузатиб туради, кейин эса пианистка 
билан юэлаштиради.
— Ҳоэир,— орқасига, 
камерага қараб 
деди Мюл- 
лер.— Мен битта хабарни кутяпман...
Штирлиц елкасини қнсиб:
— Нимага энди бу ерга олиб келиш керак эди ме- 
ни, кабинетингизда гаплашсак бўлмасмиди?— деди. .
— Б у ер тинчроқ. Агар ҳамма нарса мен истагандек 
тугаса, биргалашиб кабинетга чиқамиэ, ҳамма иккала- 
миэ менинг ядорамда қандайдир иш билан банд бўл- 
ганимиздан хабардор бўлади, холос.
— Менинг шефим бундан хабардорми?
— Кимнинг рашкндан 
қўрқасиз, меникиданми ёки 
уникидан?
— Сизнннгча қанлай?
— Таваккал иш қилншингиз менга ёқади.
— Бошқа иложим йўқ. Кейин 
мен доим аниқлнкии 
яхши кўрамамг-
, — Аниқлик — мавҳумот 
шаклларндан 
бири. 
Сиэ
ўта айёрснз, биламап.
. , ГТосбон кириб, деди:
2«0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— У ёқдан ҳеч кнм жавоб бермаётган эмиш.
Мюллер 
ҳайрон бўлиб, лабларнни 
буриштирди ва
ўэинн юпатди: «Телефон қилмай бу ерга жўнаган бўл- 
са керак. Қаналнм банд бўлган 
бўлса, 
вақтни тежай 
деб жўнайверган. Ж уд а яхши. Демак, ўн-ўн беш минут- 
дап кейни Рольф уни бу ерга етказиб келади».
— Майлн,— қантарди 
Мюллер.— Инжнлда 
айтил- 
гандек: тош гериш ва яна уларни отиш вақти келди.
— Сизга мактабда илоҳиётдан яхши таълим бериш- 
мапти,— деди Штирлиц.— Екклеэиаст 
пайғамбарнипг 
кнтобларида бундаи дейилган: 
ҳар томонга тош отиш
ва уларнн тернш вақтп келди: қучоқ очнш ва қучоқдан 
қочиш вақти етди.
Мюллер сўради:
— Сиз ипжнлпи қўл остингиэда бўлган пастор Ш лаг 
билан биргалашиб ўрганганмнсиз дейман-а?
— Мен инжнлни тез-теэ ўқиб турардим. Душманни 
енгиш учун унинг мафкураснни билмоқ зарур, шундай 
эмасми? Буни жанг пайтида ўргапиш эса — мағлубият- 
га тенг.
«Пасторни чет элда қўлга туширдилармикин? Бўли- 
шн мумкин. Иўқ, станциядан келаётганимда йўлда би- 
ронта машинанн учратмадим.
Аммо улар мендан олдннроқ йўлга чиққан ва засга- 
вада кутиб турган 
бўлишлари мумкин. 
Ҳозир эса — 
вақтц тўғри келади— Берлинга яқинлашиб қолгандир- 
лар Хўш, мен хўжайиним билан 
юзма-юз учрашншнд 
талаб қиламан. Ҳуж ум қилавериш керак. Асло 
мудо- 
фаага ўтмаслик лозим. Борди-ю Мюллер мендан, агент 
Клаус қаерда, деб сўраб қолса-чи? Уйда стол тортма- 
снда хат ётган бўлишн керак. Ж уда аниқ далнл, аммо 
воқеалар келиб-келнб пасторга 
туташпшини кнм бил- 
ганди дейсиз? Клаус билаи бўлган воқеани ҳали исбот 
этишларн керак. Вақт эса менинг фойдамга ишлаяпти».
А1юллер Штирлиининг кўзларига тикилганча кўкрак 
чўнтагидан шошилмап кўк конвертни олди.
«Ннма бўлса бўлсин — мен ишимни 
бажариб қўй- 
дим,— мулоҳаэасипп давом эттирди Штирлиц.—Аҳмоқ, 
шошилман, имнллаб ҳаракат қилишн билан мени ка- 
рахт қилиб қўйиб, ўзини қаерга қўйишни 
билмай ти- 
ппрчнлаб қолади, деб ўйлаяпти. Уйласанг ўйлайвер. 
Имиллаши меига фойда қамтанга, ўйлаб олиш 'учун 
нигирма секундча вақт 
қоляпти ихтнёрймда. 
Пастор
“261
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гапириб қўйиши мумкин, лекин бунинг хавотирли жойн 
йўқ. Муҳими — Плейшнер одамларимизни Кэтнинг қўлга 
тушганлиги ва Вольфнинг музокара 
бошлаганлиги ёкн 
бошламоқчи 
эканлиги 
ҳақида 
огоҳлантириб 
қўйди. 
Агар мен қўлга тушсам, бизникилар ишни давом этти- 
ришлари керак, энди қайси томонга эътибор бериш ло- 
зимлигини биладилар. Менинг шифримни Мюллер топа 
одмайди — ўэим ва бошлиғимдан бошқа ҳеч кнм бил- 
майди уни. Мендан эса ҳеч нарсани билиб олслманди- 
лар — бунга имоним комил».
— Мана, деди Мюллер чўнтагидан учта бармоқ иэ- 
ларн тасвирланган расмни олиб,— буни 
қаранг, жуда 
қизиқ. Бу бармоқ иэлари,— дея 
Штирлицнинг олдига 
биринчи расмни суриб қўйди,— бечора, тентак, лақма 
Холтоффга сиз сув ичирган стакандагиси. 
Манависн- 
ли,— Мюллер қарта орасидан куэирни 
олиб ташлаёт- 
гандек, иккинчи расмни ташлади,— биз... 
қаердан то- 
пишимнз мумкин? А?
— Менинг бармоқ изларимнн 
Голландиядан, Мад- 
риддап, Токиодан, Анқарадан топиш 
мумкин,— деди 
Штирлиц.
— Яна қаердан?
— Эслашим мумкин, 
аммо бунга камида ўн беш 
соатча вақт кетади. У ҳолда тушки овқатгагина эмас, 
кечки овқатга ҳам кечикамиз...
— Майли, мен оч ўтиришга ҳам тайёрман. Айтган- 
дек, йогларингиэ очликни дардга энг яхши 
даво деб 
ҳисоблар эканлар 
ва уларнинг башорат қилишларича 
бора-бора сўзакпи сульфидин 
билан эмас, балки бнр 
ҳафталнк очлик билан даволайдиган 
бўлармишлар... 
Хўш, эсладингизми?
— Гапимизнинг тайини бўлмаяпти. Агар мен қамал- 
ган бўлсам, буни росмана 
айтаверинг— унда сиэнинг 
саволларингизга маҳбус сифатида жавоб бераман. Акс 
ҳолда эса — саволларингизга жавоб бермайман.
— Ж авоб 
бермайман,— Штирлицнинг сўзнни қай- 
тардн Мюллер.
— Ж авоб бермайман.
У соатига қаради: агар ҳозир Рольф кириб келгап- 
да у передатчикдан гап бошларди, лекин Рольф кечик- 
япти, шунинг учун Мюллер бундай деди:
— Илтимос, ҳаммага кириш ман 
этилгап 
махсус 
алоқахонадан телефон орқалн 
гаплашганингиэдан ке-
262
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

йин пнма қилганингизни — иложи 
бўлса минутма-мн- 
нут — аниқ айтиб берсангиэ.
«Учинчи 
расмни ҳали 
кўрсатгани 
йўқ,— ўйларди 
Штирлиц.— Демак, унда яна бирон нарса бор. Демак, 
кейин яна ҳаддан ошиб кетмаслиги учун ҳозирпингўзи- 
да зарба бериш зарур».
— Мен махсус алоқа хонасига кпрган эканман, ун- 
ла алоқачиларни бепарволик 
ва қўрқоқликлари учун 
судга бериш керак. 
Чунки улар калитни эшикда қол- 
дириб, бомбапанага 
қуён бўлганлар— мен 
портайге- 
носсе Борман билан учрашдим. У билан икки соатдан 
кўпроқ бирга бўлдим. У билан нималар ҳақида гаплаш- 
динглар, деб сўрасангиз, табиийки, мен жавоб бермай- 
ман.
— Ж авоб бермаслигингиз мумкнн эди, агар...
— «Агарингизни» қўйинг... 
'
— Ҳаддан ошманг, Штирлиц, ҳаддан ошманг... Ҳар 
ҳолда унвоним ҳам, ёшим ҳам сиздан каттароқ...
«Сўз ўйинига таклиф этяпти,— дарҳол пайқади Штир- 
лиц.— У қамоққа олинганимни англатмоқчи бўлиб шун- 
дай жавоб қилди. Агар шундай б ў л с а — уларнинг қўли* 
да далил йўқ, аммо 
уни кутмоқдалар — мендан 
ҳам 
кутмоқдалар буни. Демак, ҳали қутулиб кетиш имкони- 
ятим бор экан».
— Кечирасиз, группенфюрер.
— Б у бошқа гап. Хўш, Борман билан, партайгенос-* 
се Борман билан нима ҳақда суҳбат қилдинглар?
— Саволиигизга партайгеноссе 
Борман ҳозир бўл-- 
ган тақдирдагина жавоб беришим мумкин — мени тўғ- 
ри тушунишингиэни истардим.
— Агар Бормансиз жаооб бераверганингизда, бал- 
ки учннчи саволга жавоб берншингизнинг ҳожати қол- 
мас эди...
Мюллер яна бир 
марта 
соатига қараб 
қўйди — 
Рольф ҳозир бу ерга тушиб келиши керак; Мюллер, 
вақтни жуда яхшн ҳисобга оламан деб ўйлаб юрарди.
— Учинчи саволингиз 
рейх ва фюрер 
манфаатига 
энд бўлмай, фақат ўзимгагина даҳлдор бўлса жавоб 
беришга тайёрман.
— Савол шахсан 
сиэга тегншли. Бу бармоқларни 
одамларим рус 
радистииипг чамадонидан топишган, 
Штирлиц... Бу саволга жавоб беришннгиз қинин бўлса 
керак.
263
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

■
— Негя энди? Бу саволга жааоб бернш 'қнГпш эмас: 
радистнинг чамадонини мен Рольфнинг кабпнетнда кўз- 
дан кечнрган эдим — уни чақиринг, айтиб беради.
— У буни аллақачон айтган.
— Бўлмаса гап нимада ўзи?
— Гап шундаки, бармокларингизнпнг изн чамадон 
ҳали бизга келмасдан олдин, гестапонннг ранон бўлн- 
мида кўчнриб олннган эди.
— Хато қнлишмаганмикин?
— Хато қилншлари мумкин эмас.
— Тасодиф-чи?
— Мумкин. Бироқ исбот этилган 
тасоднф бўлнши 
керак. Нега Берлиндаги уйларда сақланаётган йигирма 
миллиоп чамадоидан худди рус пианисткаси ўз ашқол- 
дашқолларини сақлаган чамадонда сиэнннг бармоқиэ- 
ларингиз қолар экан? Шуни тушунтнриб берннгчи?
— Ҳа... ҳа... Буни тушунтириш қийин, ёки леярлп 
мумкин эмас. Сиэнинг ўрнингизда бўлсам мен ҳам бн- 
ронта баҳонага ншонмас эдим. Сизнинг гапингизни ту- 
шундим, группенфюрер, тушундим...
— Мен сиздан исботловчи жавоб олишнм кутардим, 
Штирлиц, ростини айтсам, сизни жуда ҳурмат қиламан.
— Ишонаман...
— Ҳоэир Рольф бу ерга 
рус пианисткасинн олиб 
келади, аминманки, 
у бизга ноаннқ 
нарсани — рапия 
сақланган чамадонда сиз қачон «иэ қолдирганингиз»ни 
топишга ёрдам беради.
— Рус раднстими?— елкасини 
қисиб қўйди 
Штир- 
лиц.— Мен 
госпиталдан олиб кетган аёлннмн? Менла 
кўриш хотираси эўр. Агар уни мен илгари кўрган бўл- 
сам, қиёфаси эснмда қоларди. йўқ, у биэга ёрдам бе- 
ра олмайдн...
— У сизга ёрдам беради,— эътироз бнлднрди Мюл- 
лер.— Кейин яна мана бу нарса ҳам...— у яна кўкрак 
чўнтагидан ниманидир олди,— ёрдам беради...
Шундан сўнг у Штирлицга унинг Плейшнердан Берн- 
га бернб юборган шифровкасини кўрсатди.
«Бунпсн энди тузоққа тушиш,— тушунди Штнрлиц,— 
внди қўлга тушибман. Бнзннкилар 
ҳам ҳеч нима бнл- 
майдилар, 
меи 
эса 
қип-қиэнл 
аҳмоқ 
бўлиб 
чиқ- 
дим. Плейшнер — ё қўрқоқ, ё лапдавур, ёки сотқин 
энан2.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---