Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

* Берлин, Шаҳзода Альбрехипрассе.
Прагага.
Қадрдон КрюгерI
СС обергруппенфюрери Кальтенбруннернинг топши- 
риғи билан менинг ходимларим полковник Берг ҳақида 
қуйидагиларни аниқладилар. Унинг империя хавфсиэли- 
ги бошқармасининг бошлиғига шахсан таниш эканлигп 
тўғрисида Сизга нотўғри миълумот берибдилар. Генерал 
Нойбут илтимосига биноан биз Берг шии билан шуғул- 
ланган эдик, аммо Канарис билан алоқаси борлиги юза- 
сидан унга айб қўйиш учун етарли 
далиллар 
топа 
плмадик. Аммо Сиз унга 
шундай масъулиятли ишни 
тоншнрибсиэки, 
бунинг учун ҳеч қандай асос 
йўқ 
эди. Энди у ишни бошлаб юборган экан, оператив ман- 
фаатни кўзлаб уни бу ишдан четлатиш мақсадга муво- 
фиқ бўлмас, деб ўйлайман. Аксинча, унга мураккаб, ле- 
кин майдароқ ишларни (албатта, ҳал қилувчи ишларни 
эмас) топшириб, Берг орқасидан жиддий назорат ўрна- 
тишни Сиздан сўрардим. Сизга маълумки, Канарис Фло- 
сенбург концлагерида ётипти, шу сабабли, унинг хоин- 
лик фаолиятига доир оэ бўлса ҳам ҳақиқатни 
топиш
* биз учун жуда муҳим. Шунинг учун Берг қораловчининг 
гувоҳи ёки ҳатто ҳимоячининг гувоҳи сифатида сўзга 
чиқа олса, ишончим комилки, раҳбарлар Сиздан жуда 
миннатдор бўларди. Очиғини айтай, Краков операцияса 4 
барбод бўлган ва шаҳар рус бандалари қўлига бут-бу- 
тунлигича бериб қўйилганидан кейин Берг билан шу 
масала юзасидан иш олиб борсангиэ, шубҳасиз, 
Сиз- 
нинг катта муваффақият қозонганингиз ва ўзингизни 
бутунлай оқлаганингиз 
бўлади... 
Аминманки, 
Прага 
гестапоси бошлиғининг ёрдамчиси вазифаси Сизничг _ 
тажрибангизга ҳам, Сиздаги имкониятларга ҳам муно- " 
сиб эмас.
СС штандартенфюрери 
Штирлиц томонидан уста 
массажчи сифатида жуда юксак баҳоланган контрраз- 
ведка ходими Гришанчиков жанобларига келганда, у 
билан менинг одамларим шуғулланади. Мени тўғри ту- 
шунишингизни сўрайман: бу — Сизга ишончсизлик бил- 
дириш деган гап эмас.
Б у ердаги, Берлиндаги вазият шундай қарорга ке±
• лишга мажбур этмоқда. Сиз ушбу хатни ҳузурингизга' 
олиё борадиган ходимимга қўлдан келган ёрдамни Ое-
1*3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

расиз, деб ишонаман. Сиз уни танийсиз. Айсман, фюрер- 
га ниҳоятда содиқ одам, чинакам контрразведкачи, к$п 
нарсаларни биладиган зиёли, жонан йигит.
Қўлингизни қисиб қолувчи 
дўстингиз М Ю Л Л Е Р » .
Плейшнер яна эшикни итарди, аммо у ёпиқ эди, кнч- 
кнна ойначадан э с а — осмонни шу ойначадан 
кўрган 
эди — чиқиб кетишнинг иложи йўқ эди.
«Кейин бу кино эмас-ку ахир, — ҳорғинлик бнлан, ўз 
ишини худли четдан куэатиб турган кишидек ўйлаб қол- 
ди у, — кўзойнак таққан кекса одам ойнадан чиқиб ке- 
таман деб қисилиб, оёғи осилиб қолса... Осилиб қолган 
оёғимдан тортиб олаверадилар». У бир поғона тепага кў- 
тарилдн, уч метр баландликда жойлашган деразача кич- 
кинагина тинч кўчага қараган эди, кўчада эса бояги 
шляпали икки кишп шошилмай кетаётибди. Улар энди 
витриналарни томоша қнлишни бас қилишган, ўэлари- 
ни танимасликка олаётганлари йўқ эди. У яна бир поғо- 
на кўтарилди: ҳовлига қараган деразага фанер қоқнб 
қўйилган — афтидан ойнаси синган ёки ремонт қилмоқ- 
чндирлар — зииалоя 
жуда эскиргап, бўёқлари кўчиб 
кетган эди.
«Ҳаммасидап ҳам даҳшатлиси ечинтириб, оғзингни 
текширадиган пайтлари— ўшанда 
ўзингни бир ҳаша- 
ротдек ҳис қиласан. Римда одамни ўлднриб қўяқоларди- 
дилар— софдил антик давр, ажойиб даБр!.. Булар эса 
кишини дорга осиш олдидан оёқ остн қилсалар!... Қий- 
иоққа чндаб туролмайман, албатта. 
Ушаида, биринчи 
марта яширадпган гапим йўқ эди, барн бир чндаш бера 
олмадим, нимани нстасалар шуни айтиб бердим, нлмани 
талаб қилсалар шуни ёзнб бердим. Унда мен ешроқ 
эдим. Ҳозир ҳам мени қийноққа солсалар, чндай ол.май 
хоннлнк қплишим, укам хотираснга 
хоинлпк қилншнм 
турган гап. Укам хотирасини ҳақорат қилгандан кўра 
ўлганим, хоинликсиз ўлиб кетганнм яхшироқ».
У эшик ёнида тўхтади. Эшикдаги тахтачада «Ҳуқуқ- 
шунослнк доктори Франн Ульм» деб ёзиб қўйилган эди.
«Ҳознр шу Ульм эшигндаги қўнғироқни босаман,—
деб эслаб қолди Плейшнер.— Юрагнмнинг мазаси қо- 
чнб қолди, денман унга. Бармоқларим муздек бўлиб кет- 
дн, башарам ҳам докадек оппоқ бўлса керак. Доктор
266
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

чақирсин. Майли, улар мени одамлар кўэи олдида ота 
қолсинлар — бирон нарса денишга 
улгураман-ку ҳар 
қалай».
Плейшнер қўнғироқ тугмасини босдн. У эшик орқаси- 
даи уэоқ днриллаган овоэни эшитди.
«Доктор қаерда турасиэ деб сўраб қолса-чи? — ўй- 
ларди у.— Нима бўпти? Қолаверса шу ердаги полииия 
қўлига тушаман. Гитлернинг умри тугаб қолди, шундан 
кейин ким ва қаердан эканлигимни айтиб беришим мум- 
кин.
У қўнғироқ тугмасинн яна бир марта босди, аммо ҳеч 
ким жавоб бермади.
«Бу Ульм тушмагур ҳозир қаҳвахонада, морожний 
еб ўтиргандир. Қулупнайми, касир-кусур вафлилц мо- 
рожнийпи еётган бўлса керак,— яна хаёл сурди Плейш- 
нер. — Яна газета ҳам ўқиётгандир, мен билан неча 
пуллик иши бор унинг».
У бошқа эшик ёнига бориб, қўнғироқ тугмасини бос- 
ди. Б у ердаги қўнғироқ жиринглади ва нчкаридан бола- 
нинг чийилдоқ овоэи эшитилди:
— Қим?
Плейшнер негадир тиззасига 
чўкиб, пичирлаб сў- 
ради:
— Болам, оч эшикни...
— Ким бу? — яна сўради бола.
— Барака топкур, эшикни оч,— овозини сал баланд- 
латиб деди Плейшнер, аммо унга овоэи бутун уйдан 
эшитилаётгандек бўлиб туюлди.
— Сиэ кимсиэ? Ойим, Микки М аус бир йнлдан ке- 
йии келади, деган эдилар.
— Мен Микки М аус эмасман, унииг укасиман... Ун- 
дан совғалар олиб келдим...
— Нима олиб келдинг?
— Эшикни оч, — деб шивирлади Плейшнер, ўрнидан 
туриб, — мен сенга мурватли мотоцикл олиб келдим...
— Акам мотоцикл ўйнайди... Мен қўғирчоқ ўйнай- 
ман... Мен қиз боламан...
— Қўғирчоқ ҳам бор. Қатта қўғирчоқ, гапиради, кўз- 
лари очилиб ёпилади.
— Сочи оқми?
— Оқ.
— Унақаси ўзимдаям бор... Менга сочи қорасн ке- 
рах...
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Сочи қораси қам бор, — дедн Пдейшнер. — Теэ- 
роқ очақол.
У пастдаги эшмк ёпплганннм эшнтди: бояги нкки кн- 
шн кнрнб келдн шекилли. Қадам товушлари эшитнлди, 
кенин қизчанннг овози эшитилди:
— Ойнм устимдан қулфлаб кетганлар, ҳозир келнб 
қоладнлар...
Қизча гагшни давом эттираверди, 
аммо Пленшнер 
қулоқ солмай юқорнга югуриб кетди. У яширин кварти- 
ра рўпарасидаги эшикнинг қўнғнроғннм босмоқчи бў- 
лпб, юқорнга яна бир поғона югурнб чиқди. Аммо яши- 
рин квартнра эшиги очилиб, остонада сарнқ сочлн йигнт 
пандо бўлдп.
— Номернн адаштирибснз, ўртоқ. Бу ерда фақатбнз 
ва сиз ҳоэиргнна қўнғироқ қилгап хонадагнларгина ту- 
рамиэ, бошқалар ҳар қаёққа жўнаб кетишган. Шундай 
қилнб, ўзингизнп хавфснз жойдаман, деб ҳисоблайве- 
рпнг, — деди у.
«Қўлёзмам меҳмонхонадагн стол устида қолиб кет- 
ди. Қоқ ярмисида тўхтатган эдим, жуда нлҳом келган 
эдм-да. Агар мен бу ерларга келмаганимда, Берлннда 
ёзиб ўтирган бўлар эдим, ҳозир бу даҳшатлар тугаган- 
Дан кейнн эса ҳамма қўлёзмаларимни тўплаб китоб қн> 
либ чиқарар эдим. Эндн қўлёэмаларнм кимларнннг қў- 
лига тушади. Бунинг устига дастхатимни ҳеч ким ту- 
Шунмайди ҳам».
У деразанп очди-ю, ўзинн пастга ташладн. У одамлар 
эшитснн деб қичқнрмоқчп ҳам бўлди, аммо қичқира ол- 
мадн; чункн ўша ондаёқ юрагн ёрилиб бўлган эди.
15
Д\юллер шундоққипа эшик ённда ўтирардн. У ерда 
чўзнлнб ётган Рольф билан Барбаранн кетма-кет расмга 
олаётгап фотограф ва эксперглар ишшш кузатиб туриш 
учун шу жойга ўтирган эди.
— Ҳеч ннма йўқ, — дедн оператин группа аъзоЛари- 
дап бнри, — ҳеч қандай из қолмаган.
Мюллер Ролъф ўлдирилган жойга энг яхшн йЭқу- 
варлари — йигирманчи йнлларда бнргаликда банднтлар- 
нн ҳам, 
Гитлернинг 
нацпонал-социалистларини 
ҳам, 
Тельманпинг коммунистларини қам қўлга тушириб юр- 
ган кекса ходпмларна олиб келганди. Камдан-кам қдл-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лардагина улардан фойдаланарди. Мюллер уларни гер- 
дайиб кетишмаснн, деб гестапога ўткаэмасдн: бу ердаги 
ҳар бир терговчи экспертлар, агентлар, диктофонлар ёр- 
дамнга суянарди. Мюллер эса Чапекнинг ихлосмандх 
эди — бу ёэувчининг асарларидаги изқуварлар фақат ўэ 
мияси ва ўэ тажрибасига суяниб иш кўрардилар.
«Руҳоний киши ҳеч ваҳт ўэ динини ислоҳ қила ол- 
майди, — деган эдн бир ваҳт Мюллер. — Ислоҳотчилар 
доим четдан келади. Ш у сабабли бўлажак ислоҳотчи- 
лар мени ағдариб ташламасликларн учун кексаларни 
реэервда сақлаб юрамаи. Улар, уларнпнг тажрибаси 
вақти-вақти билан менпнг ўзимга баъзи ишларни қайта- 
дан ташкил қилишга ёрдам бериб турибди».
— Ҳеч нима йўқмн? — қайтариб сўради Мюллер. — 
Ҳеч нима-я. Бирорта илинтирадиган нарса йўқми?
— Ҳеч вақо, — жавоб берди сочларн оппоқ, ранги 
эаъфарон чол. Мюллер унинг исмини эсдан чиқарган, 
яммо у бллан 1926 ймлдан 
бери «сан-санлашиб» кел- 
ган.— Сен Мюнхенда очган қотнлликка ўхшайди.
— Эгонштрасседами?
. — Ҳа. Тўққизннчн уй эди шекилли...
— Саккизинчи. Қотил кўчанннг уй номерлари жуфт 
Томонида ўлдирган эди.
— Хотиранг жуда эўр-да.
— Сеники-чи, пасайиб қолднми?
— Йод ичяпман.
, — Мен бўлсам арақ нчяпмян.
— Сен геиералсан. Арақ ичсанг бўлади. Биз арақ- 
қа пулни қаердан оламиз?
— Пора ол, — деб кулиб юбордн Мюллер.
— Кейин қўл-оёқ қайирувчиларинг 
қўлига тушай- 
ми? Ундан кўра тинчгина йод ичиб юрганим маъқул.
. — Ичавер, — роэи бўлди Мюллер. — Ичавер. Очиғи- 
ни айт,сам, мен жон-жон деб арақни йодга алмаштирар 
эдим.
— Ишинг кўпми?
Мю^лер жавоб берди:
— Ҳозирча кўп. Яқинда 
иш қолмайди. Хўш, нима 
қилдик? Шундай қилиб, ҳеч нима йўқми?
— Одамларинг манавиларпи гумдон қилган ўқлар- 
ни лабораторияда текшириб чиқишснн.
,— Текширишга 
текшмрадилар, — деди М ю ллер.— 
Албатта текширадилар, бундан хотиржам бўл..,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Яна бир чол кириб келди-да, Мюллернинг ёнига стул 
қўйиб ўтирди.
«Чол тушмагур, — ўйларди Мюллер, — унга тикилиб 
қарар экан, — сочини бўяр экан. Ҳа, ростдан ҳам сочи 
бўялган».
— Хўш , — сўрали Мюллер. — Гюнтер, нима топдинг?
— Унча-мунча нарса топдим.
— Менга қара, сочингни нима билан бўяйсан?
— Хина билан. Сочим оқ ҳам, қора ҳам эмас, лойқа 
ранг, Ильзе бўлса вафот этди. Ёшлар эса ёш солдат- 
ларга ишқивоэ, кекса иэқуварларга йўл бўлсин.
— Солдатлар фронтда-ку?
— Инвалидлар-чи? Улар ўйин-кулги қилиб юришиб- 
ди...
— Ахир уларнинг оёғи йўқ-ку?
— Б у ишда оёқнинг 
ҳожати йўқ, — кулиб юборди 
Гюнтер. — Қулоқ сол, қаршидаги уйда яшовчи кампир 
бундан бир соат олдин солдат билан бир аёлни кўрган. 
Аёлнинг қўлида боласи бор экан. Улар шошилиб кетаёт- 
ган эканлар.
— Солдатнинг кийими қанақа экан?
— Қанақа бўларди? Форма-да...
— Иштонда чиқмайди-ку ахир, буни ўзим ҳам бнла- 
ман1 Формаси қора эканми?
— Э-э... Албатта қора бўлади-да, кўк формадагилар- 
га лосбонликни топширмайсизлар-ку!..
— Қанақа машинага ўтиришибди?
— Автобусга ўтиришибди.
Мюллер ҳайрон қолиб, ўрнидан туриб кетди:
— Нега автобусга?!
— Шундай Ун еттинчи автобусга.
— Қайсп томонга кетншибди?
— Бу ёққа, — қўли билан кўрсатди Гюнтер, — ғарбга.
Мюллер ўрнидан сапчиб туриб, телефон трубкасини
олди-ю, шошганча номерни териб, буюрдн:
— Шольи! Дарҳол бажаринг! 
Ун еттинчи автобус 
йўлига наряд қўйнлсин— бу бирннчиси! Пианнстка ва 
соқчи. Нима? Исмини қаердан биламан! Исмини аниқ- 
ланг! Иккинчиси — у 
ҳақдаги маълумотларни топинг: 
ким, қаердан экан, қариндошлари қаерда эканлигннн 
аниқланг. Кимлар билан учрашган, кимлар билан алоқа 
қчлган, дарҳол ўшаларнинг рўйхатини юборинг менга. 
А) ар у Штирлиц борадиган жойларда бирон марта бўл-
270
www.ziyouz.com kutubxonasi

---