Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

гап 6ўлса ҳам дарров хабар қилннг менга! Нима? Фронт- 
♦ дами, исловатхонадами, денгиз соҳилидами бари бир — 
қаердалигининг аҳамияти йўқ1
Мюллер илгаригидек эшик ёнидаги стулда ўтирар- 
дн. Гестапонинг ҳамма экспертлари ва фотограф жўнаб 
кетди. У иккала чол билан қолди, улар эски вақтларни 
эслаб хўп отамлашишди. Мюллер уларни тинглар экан, 
баъэан кўзига ёш олардн: чоллар ешлик пайтларинл, 
ҳамма нарса жўн ва кундай равшан, дўстларнинг кетига 
тушиб юрмайдиган, дори-дармонсиз ухланадиган, қир- 
чиллама пайтларини эсладилар.
— Алло, — деди 
Мюллер, 
яна номерни 
териб, — 
Штирлнцнинг уйига пистирма қўйгани наряд юборинг... 
Қанча вақт? Қанча керак бўлса, шунча 
ўтиришади.., 
Штирлиц ярим соатдан кейин келади, деб жавоб бериш- 
син. Ким десинлар? Шофёриман, десинлар...
«Мен ютқаздим, — мулоҳаэа қила бошлади Мюл- 
. 
лер: — эски оғайнилари билан тўйиб суҳбат қилгандан 
сўнг хотиржам тортиб, — лекин ихтиёримда ҳали Берн 
турибди. Албатта, у ерда иш анча мураккаброқ бўлади. 
^ У ерда полиция ва чегарачилар бегона. Аммо асосий 
кўзнр, менимча, қўлдан бой бернлди. Улар югуриб ап- 
тобусга тушганлар, бу ҳол операция олдиндан тайёр- 
лаимаганини кўрсатнб турибди. Башарти олдиндан пух- 
та операция тайёрланган бўлса, улар бир амаллаб ма- 
шина топардилар. Иўқ, операция ўтказилганини хаёлга 
ҳам келтирмаслик кердк. Руслар, албатта, ўз одамларн- 
ни қутқариш пайидан бўладилар, аммо битта пианистка- 
ни қутқариш учун бнр неча кишини ўлимга юбормас- 
лар-ов. Аммо қўлида боласи борлиги туфайли оғзидан 
гуллаб қўяди, деб қўрққан бўлншлари ҳам мумкин, Апа 
шу сабабдан ҳам шунчалик қалтис йўл тутганднрлар 
балки. Йўқ, бўлиши мумкин эмас. Ҳеч қаидай қалтис ре- 
жа асосида иш кўрмаганлар... Ғирт аҳмоқлик-ку б у Ь
У яна телефон трубкасини олди.
Мюллерман. Эс-бан ва у-бан йўлларидагн полн- 
цияни бола кўтарган аёл ҳақида огоҳлантириб қўйинг. 
Унинг кўринишини тасвирлаб беринг. Кейин, уни ўғри 
ва қотил, деб тушунтиринг, дарҳол ушласинлар Мабодо 
Ш янглишиб 
бошқаларни ушласалар ҳам майли — авф 
этаман уларни. Ф ақат мен кутганимни қўлдаи бой бер- 
масалар бўлгапи...
271
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлнц яиа соатига қаради: Мюллер уч соатдан бе- 
рн Лўқ эди.
.«Қиэчани гапиртира олмаганлэр, — тушуиди Штир- 
лнц-. — 
ё к п
унн Пленшнер бплан юзма-юэ қилдиларми- 
кин? Бунннг қўрқннчли жойн йўқ — улар бир-бирларини 
танимайдилар. Мюллер нималариидир боғлай ололмаяп 
ти. Бирор гап бўлганга ўхшайди, менинг ихтиёримда эса 
ортнқча муддат бор, ундан фойдаланиб қолншим шарт».
У мумкин бўлгап ҳамма хулосаларни бнр-бир элак- 
дан ўтказаркан, шошилмай камеранинг у бурчагидан-бу 
бурчагнга юрардн. Чамадон билан боглнқ бўлган ҳамма 
нарсани бир-бир 
эслади. 
Ҳа, тўғри, 
Эрвин ўрмонда 
снрғаниб кетиб, сал бўлмаса йиқнлаёзган пайтда ча- 
мадонни ушлаб қолган эди. Бу воқеа бомбардимондан 
олдин, кечасп бўлган эдн. Ҳа, бир мартагнна қўлига ол- 
гандн унп.
«Бпр минут! — деб ўзини ўзи тўхтатди Штирлиц. — 
Бомбардимондан олднн бўлганлиги тўғри .. Бомбарди- 
мондан кейнн ҳам мен у ерда машинам билан турган 
эдим... У ерда машнналар кўп эдн... Ут ўчирувчилар иш- 
лаётгаци учун йўл тўсилган эди. Мен у ерга нега бор- 
ганднм? Шунинг учунки, Кудамштрассега борадиган йўл 
берк бўлганлиги учун мен ўша жойдан ўтмоқчи бўлднм. 
Уша куни эрталаб бомбалар тушган жойнн ўраб олган 
полмцнячиларнп чақиртнришнп талаб қиламан. Демак, 
полпция мени қайтарганлиги учун у ерга бориб қолдим. 
Делода бомбардимондан кейин сақланнб қолган чама- 
донларнпиг расми бор. Мен полициячн бнлан гаплашган 
эднм, башарасп ҳам ёднмда, у эса кўрсатган жетоним- 
ни эслаб қолган бўлса керак... Мен чамадонларни кўта- 
ришга ёрдамлашдим, — қанн, 
нўқ деб кўрсип-чи. й ў қ
дея олмайди, юзма-юз 
қилишларнни 
талаб қиламан. 
Йнғлаб турган аёлга болалар каравотинн кўчанинг нари- 
гн бетнга ўтқазиб берганнмни ҳам айтаман; аёл ҳам бу- 
ни тасднқлайди, бундай нарса ёдда қолади».
Штирлнц эшнкнн ура бошлади, эшнк очилнб кетди: 
у ёпиқ эмасди, аммо остонада нккн посбон турарди. 
Учинчнсн Штирлиц камераси олдндан бир одамни олиб 
ўтди Одамнинг башарасида соғ жой қолмаган эди. Аммо 
Штирлиц бир қарашда Борманнинг 
шахснй шофёрини 
тацнб олди. У гестапо агенти бўлмаган ва Штирлиц пар- 
тин пдорасннпнг шефи бплаи гаплашгапда машинани шу 
шофёр ҳандаб борган эди.
272
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлиц ўзшш тетик сеза бошладн. Вақтни бой бер- 
♦ мас.пнк керак.
— Дўстим, группенфюрер Мюллерга дарҳол телефон 
қмлинг. Эсига тушнбди, денг! Ҳаммасини эслабди, денг! 
Теэлнк билан бу ерга тушишинн сўранг!
«Плейшнерни ҳали олиб келганлари йўқ! Биринчиси. 
Кэт билан нш битмадн. Бу иккмнчпси. Чиқиб кетиш учун 
фақат вақтдан юпиш керак. Вақт ва Борман. Агар суст- 
кашлик қилсам, у ютиб чнқадн».
— Хўп 
бўлади, — деди 
посбон, — ҳозир 
айтаман, 
штандартенфюрер...
Эмизнкли болалар етнмхонасидаги 
оппоқ ялтироқ 
бўёқ билан бўялган туйнук олдида ёндирилмаган сига- 
ретани тишлаб олган баланд бўйли солдат турарди. ДаМ- 
бадам соатнга қарашндан шошнлаётганга ўхшарди. Туй- 
нукча очилгач, у ичкарига ҳадиксираб назар ташлаб 
қўниб. сўради:
— Кечирасиз, битта нлтнмоснм бор...
— Ҳознр илтнмосингнзни бажара олмаймиз, — жааоб 
♦ берди сочига катта оқ тўғнағич қадаб олган аёл.— Ҳо-
зир овқат пайтн, ҳамма бапд...
— Мен фронтдан ярим кунга келган эдим. Мен жў- 
наб кетишим керак.
— Афсус, жаноблари, лекнн ҳозир болалар...
— Балки маъмуриятдан бнрор кншм олдимга чиқар...
— Маъмурнятдан ҳеч ким йўқ. Улар ё фронтда, ё 
болалар олдида. Яна бир карра кечирасиэ,— деб туйнук- 
чани аёл таққа ёпиб қўйдн.
— Болалар қачон овқатланнб бўлади?
Аёл туйнукчанн очмай жавоб берди:
— Ярим соатдан кейин. Ярим соатдан кейин келсан- 
гнз, марҳамат, ёрдам беришимиэ мумкин...
Солдат етимхонадан чиқиб, кўчанн кесиб ўтди ва вай- 
рон бўлган уйнинг подвалига тушди. У ерда Кэт синиқ 
яшиклар устида боласини эмиэиб ўтирарди.
— Нима гап? — деб сўради у.
— Иш чатоқ,— жавоб берди Гельмут.— Ярим 
соат 
кутиш керак.
ф  
— Кутиб турамиз, — унн 
юпатди Кэт. — Кутамиэ... 
Эпдн ҳеч нарса бўлмайди. Қаерда экапимизни қаёқдан 
билишарди.
1 3 -2 8 4 2
27
]
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Умумэн олганда тўғри, аммо шаҳардан тезроқ чн- 
ҳнб кетишимиз керак, бўлмаса топиб оладилар. Улар- 
нинг қаидай излашларини яхши биламан. Балки снз ке- 
таверарсиз? Агар иш битса, 
мен сиэга 
етиб оламан. 
Майлнми? Келишиб олайлик — қаерда кутай сизни...
— Иўқ, — деди Кэт бош чайқаб, — керак эмас. Мен 
кутиб тураман... Б у шаҳарда бари бир борадиган жойим 
йўқ...
Шольц Мюллер радиоквартирасига телефон қилиб, 
бундай деди:
— Штирлиц ҳаммасини эслагаилигини сизга айтиш- 
ни сўраган эди.
— Шундайми?— жонланиб деди Мюллер ва шерик- 
ларига секинроқ кулинглар деб ишора қилди.— Қачон?
— Ҳозиргина.
— Яхши. Келяпти денг. Янгилик йўқми?
— Айтарли янгилик йўқ.
— Ҳалиги соқчи ҳақида ҳеч нима тўпламадингнзми?
— Бор-у, арзнмайдиган...
— Нима экан? — сўради Мюллер бенхтиёр — шунча- 
кн тартибни сақлаш учун, айни пайтда ёнидаги стулдан 
пальтосини оларкан.
— Хотини, болалари ва қариндошлари ҳақида.
— Шулар 
арзимайдиганми? — Мюллернннг жаҳли 
чнқиб кетди. — Муҳим нарсалар-ку. Бундай ишда жуда 
муҳнм нарса, дўстим Шольц. Ҳозир етиб бораман, кейин 
яна шу арзимас маълумотларни 
текшириб кўрамиз... 
Хотини олдига одам юбордингизми?
— Хотин иккн он олдин уни ташлаб кетган экан.
— Нима? Нима?1
— У контузиядан кейин госпиталда ётганида, хотнни 
кетнб қолибди. Бир савдогар билан Мюнхенга жўнабди.
— Болалари-чи?
— Ҳозир, — деди Шольц, делони варақлар экан, — 
болалари қаерда эканлигини ҳозир қараб кўраман.... Ма- 
на, топдим... Топдим...
— Камроқ гапиринг, Шольц. Камроқ гапириб, кўпроқ 
иш қилннг.
— Тўрт ойлик битта боласи бор экан. Уни хотини 
етимхонага топширган.
«Рус аёлининг эмиэикли боласи бор!— дарҳол эсла- 
ди Мюллер.— Унга эмизадиган аёл керак бўлган1 Рольф 
болани ўртага қўйиб ҳаддидан ошган бўлса керак1».
274 
’
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Етимхонанинг номи нима?
— Номи йўқ. Етимхона 
Панковда экан. Шиллер- 
штрассе, 7. Энди... онаси ҳақида...
Мюллер онаси ҳақидаги гапларни тинглаб ўтирма- 
ди. У шартта трубкани қўйди, шу заҳотиёқ хотиржамли-. 
ги тугади, пальтосини кийиб, деди:
— йигитлар, ҳозир эўр отишма 
бўлиши 
мумкин, 
«бульдог»ларингизни тайёрлаб қўйинглар. Панковдаги 
етнмхонани ким билади?
— Шиллерштрассе, саккиэинчи уй м и ?— деб сўради 
оқ сочли чол.
— Сен яна янглишдинг, — деб жавоб берди Мюллер 
квартирадан чиқар экан. — Сен доим жуфт ва тоқ рақам- 
ларни адаштириб юрасан. Еттинчи уй.
— Оддий кўча, — деди оқ сочли чол, — бошқалари- 
дан фарқ қилмайди. У ерда операцияни жуда чиройли 
ўтказиш мумкин: жуда тинч жой, ҳеч ким халақит бер- 
майди. Рақамларни адаштиришнм рост. Болалигимдан 
шунақа. Синфда жуфт ва тоқ сонларни ўтаётганларида 
мен касал эдим.
У кулиб юборди, бошқалар ҳам кулишди. Ш у кетиш- 
да улар кийикни ўраб олган овчиларга ўхшашарди.
йўқ, Гельмут Кольдернинг Штирлицга ҳеч қандай 
алоқаси йўқ эди. Улар учрашган ҳам эмаслар. У қир- 
қинчи йилдан бери жанг қилиб келди. У ўэ ватани, она- 
си, уч укаси ва синглиси учун жанг қиляпман деб ўй- 
ларди. У ерга ишлов беришни билмай катта-катта жой-< 
ларни эгаллаб олган насли паст славянларга қаршн; 
океан ортидаги плутократияга сотилган инглиэ ва фран- 
цузларга қарши, одамлар бахтсиэлигидан фойдаланиб 
чайқовчилик билан оддий халқни ээаётган яҳудийларга 
қарши Германиянинг келажаги 
учун курашаётганига 
ишонарди. Немис миллатига бахт келтиришдек оғир юк- 
ни ўэ эиммасига олган фюрернинг шуҳрати асрлар даво- 
мида сўнмайди деб ҳисобларди.
Қирқ биринчи йил кузгача Гельмут шу фикрда эди, 
Ш у йили улар қўшиқлар айтиб жаҳонни кеза бошлади- 
лар, ғалаба кайфияти унн ва СС танк қисмида хизмат 
қилувчи ўртоқларини кайф-сафо қилиб юрувчи чапанн 
йигитларга айлантирган эди. Аммо Москва ёнидагн жанг- 
дан кейин, партиэанлар билан жанглар бошлапганда ва 
кафилга олинганларни отнш ҳақида буйруқ олингапда.
275
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

у $зили бир оэ йўқотиб қўйди. У деҳқон боласи эди, шу 
иинг учун ота-онани қамма нарсадан қам ҳурмат қнлар- ^
ди. Онаси уни, укаларини ва синглисини тарбиялаб воя- 
га еткаэган эди. Отаси вафот этгандан 
кейин 
онаси 
аэондап кечгача ишларди, то бемор бўлиб ётиб қолгу- 
нига қадар ўғлига ўқишни ташлашга рухсат бермагам 
эди.
Унинг взводнга биринчи марта Смоленск ёнида ка- 
филга олинган қирқ кишини отишни буюрганларидан ке- 
йнн (у ерда эшелонни нэдан чиқариб гоборган эднлар), 
Гельмут ича бошлади: унинг рўпарасида болали хотнн- 
лар ва чоллар турарди. Хотинлар болаларпни бағрмла- 
рига босиб, уларнинг кўзларпни бекитар ва тезроқ ўл- 
диришни сўрардилар...
Кейин у Россиядаги оналар ҳам худдн Германняда- 
гн оналарга ўхшаб охирги картошкани болаларига бе- 
риб, уларнинг ейишларипи кўэларнда 
ёш билан куза- 
тпшларини кўрди.
Ана шундан кейин Гельмут ўзига кела олмади. Фа- 
қат угина ичкиликка берилмади. 
Кўпчилнк ўртоқларн 
ҳам ароқни индамай ичишарди, кулгили латифалар эши- 
тилмай қолди, ҳеч ким аккордеонни қўлига олмай қўйдн. ^
Кейин улар яна жангларга шўнғиб кетдилар, шиддатли 
жанглар аввалги даҳшатни миядан чиқармб юборди. |
У уйнга вақтинча келганда қўшни аёл қиэи билая 
уларникига меҳмонга келди. Қиэнинг исми Луиза эди!
У ёқимли, келишган ва оэода қиэ эди. Гельмут уни тунпн, 
да кўриб чиқадиган бўлди. Гельмут уни кинога таклн<|! 
этар ва эрталабгача сайр қилиб юришарди. У қиздан 
ўн ёш катта эдн, шунннг учун уни эркалаб юргиси ке- 
ларди. Луиэадан яхши хотин ва она чиқншини орэу қи- 
ларди. Гельмут уйда, кийнм иладиган қозиқлар тагила 
талайгнна болалар чориғн ётпшини ният қиларди: у бо- 
ланн яхши кўрарди. Болалар бахти учун, келажак учун 
жанг қнласан-ку, уларни яхши кўрмай бўладими?!
Кейинги отпускада у Луизага уйланди. У  фронтга 
кетгзидан кейин Луиза икки ой соғиниб юрди. Ҳомила- 
дор бўлиб қолганинн сеэгандан кейнн у эернка бошладн, 
юрагига ваҳнма тушнб қолди. Шундан кейин у шаҳарга 
жўнаб кетди ва биринчи кечадаёқ — меҳмонхонада жой 
йўқ эди, Гельмутнинг танмшлари турадиган уй эса бом- 
бардимонга учраган экан — люфтваффе офпиери билаи 
бирга ётди.
27«
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бола тугилгач, уни етимхонага 
бердн. 
Бу вақтда 
Гельмут оғир контузиядан кейин госпиталда ётарди. У 
уйга қайтди, уйдагилар Луизанпнг бошқа одам билан ке- 
тиб қолганнни антишди. У рус аёлларини эслади: бир 
кунн унинг оғаннисн беш банка консерва энаэига ўттиз 
яшар ўқнтувчи аёл билан бир кеча ётган эди — ўша хо- 
тиннинг қизчасн бўлиб, унга овқат топнб бера олма- 
ган — эртаснга у ўэини ўзи оснб қўйибдн; консервалар 
ва отасининг расми билан болани қўшннга топшириб ке- 
тибди. Ваҳший славянка эмас, балки гитлерюгенднинг 
аъзоси, чннакам орий аёл Луиза бўлса энг пасткаш фо- 
ҳишадек қиэчасини етнмхонага ташлаб кетпбдц.
У ҳафтада бир марта етимхонага борарди ва баъэи- 
баъзнда унга қизчаснни бирпасгина сайр қнлднришга 
рухсат берарднлар. У қнзинн ўйнатар, унга қўшнқлар 
аптиб берарди ва тобора болага меҳри ошиб, кўрмаса 
туролмайднган бўлиб қолдн. V рус радист аёлинннг ўэ 
боласипи аллалаётганини 
кўриб, ўзидан 
ўзи сўради: 
«Ахир нималар қилиб қўндик! 
Қанчалик золим экан- 
миз-а! Улар ҳам бнэга ўхшаган одамлар экан-ку, биз 
каби ўз болаларини севиб, болалари учуп жонларини бе- 
Ф  ришга тайёр эканлар-ку!»
Рольфнинг гўдакка 
нисбатан 
қнлаётган қнлнгини 
кўриб, унинг ақли эмас, туйғусн ғазабга келди. 
Икки 
ҳафталнк болапи ўлдирмоқчи бўлгап Рольфнинг ҳамда 
бу ншга бепарво қараб турган Барбаранинг қилмншла- 
рини кузатар экан, кузнга хоиплик тимсолнга анлаиган 
Луиэа кўриниб кетдп.
Гельмут етпмхонага қайтиб келнб— орадап ярнм со- 
ат ўтди, у ердагилар ярим соатдан кейнн келинг деган 
эдплар — ялтироқ оқ бўёқ билан бўялган туйнукча олди- 
да кутиб тураркан рус гўдагининг қип-қизил танасини 
Рольф қўднда кўрганида найдо бўлган даҳшатли, бего- 
на, лекин унннг табипй ҳнс-тунғусига 
айланган ҳолат 
аста-секин тарқай бошлаган эдн. Юрагининг аллақаери- 
дир уэилиб кетгандан бўлди, баъэан бадапини тобора 
кўпроқ титроқ босардн, танасининг контузня еган чап 
томоии музлай бошладн ва аннп пайтда совуқни сеэ-