Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 169 / 174
hurbaşkanı ve hükümetin değişmesi gerektiğini bildiriyor, fakat 
Adnan Menderes bu mektubu okumak yerine Ethem Menderes’in 
özetlediği kadarki bilgiyle yetiniyordu. Adnan Menderes bu mektu-
bu okumadığı gibi Ethem Menderes’ten de söz konusu mektubun 
gizli tutulmasını istiyordu.
555 K. 
“Beşinci ayın, beşinci günü, saat beşte Kızılay Meydanında” sloga-
nıyla Ankara’da, büyük bir gösteri yapılacağı kulaktan kulağa ya-
yılmıştı. Nitekim Kızılay meydanında toplanan büyük kalabalık, 
ıslıklarla “Olur mu böyle olur mu, kardeş kardeşi vurur mu?” biçi-
minde değiştirdikleri “Plevne Marşı”nı söylüyorlardı. 
Aynı anda Çankaya’ya uzanan yolun iki tarafında toplanan De-
mokrat Parti taraftarları da, biraz sonra gelecek olan Adnan Men-
deres’e sevgi gösterisi yapmak için bekliyorlardı. Ancak Menderes 
daha otomobilden iner inmez, neye uğradığını anlayamadan, mu-
halif göstericiler tarafından tartaklanmış; Menderes beklemediği bu 
olay karşısında şaşırmış ve göğsünü açarak; “Öyleyse öldürün be-
ni! Ne duruyorsunuz, öldürün!” demiş; öğrenciler de bu sözlere; 
“Hayır olmaz, seni öldürmek istemiyoruz. Sadece istifa et, yeter!” 
diye karşılık vermiştir. 
Adnan Menderes 27 Mayıs’tan on gün önce, Salihli’de Demirköprü 
barajını açmaya giderken, İzmir limanında, kendisini karşılamaya 
gelen kalabalığı heyecanla seyrediyor, yanında bulunanlara; “Gör-
dünüz mü, millet kiminledir?” diyordu. Açıkcası, bir yanda tartak-
lanırken, bir yanda sevgi gösterileri onu büsbütün yanıltıyordu. 
Ankara’da sıkıyönetim yasağına rağmen, 21 Mayıs 1960’ta Harp 
Okulu öğrencilerinin Cumhurbaşkanlığı Köşkü’ne doğru yaptıkları 
sessiz yürüyüş, “Son İhtar” oluyordu. Hükümet bu yürüyüşün ifa-
de ettiği gerçeği de anlayamamıştı. Hatta Millî Savunma Bakanı 
Ethem Menderes’e de gönderme yaparak konuyla ilgili sıkıntısını 
dile getiren Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’yu, “Daha dün ko-
mutanlar geldiler. Teminat verdiler. Hükümetin emrindeyiz dediler. 
Sen zaten Ethem’i pek sevmezsin. Hareketleri sana batıyor ama 
endişe etme. Hele Eskişehir’e, sonra da Konya’ya gidip geleyim, ge-
risi kolay. Düzeltiriz.” diyerek yatıştırmaya çalışmıştı. Kara Harp 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 170 / 174
Okulu öğrencilerinin yürüyüşünden sonra bulunan çare de Kara 
Harp Okulu’nu âcilen tatile çıkarmak olmuştur. 
Meclis, kavgalı bir oturumun ardından 25 Mayıs 1960’da tatile gir-
di. 
 
Adnan Menderes, gittiği Eskişehir’de çok soğuk karşılandı. Toka-
laşmak için elini uzattığı bazı subayların geri çekilmesi, havanın 
çok gergin olduğunu gösteriyordu. Şeker Fabrikası’nda gece verilen 
300 kişilik yemek de aynı gergin hava içinde, pek soğuk geçti. Baş-
bakan Menderes’in konuşması sırasında meydana gelen mikrofon 
arızasına bile bir anlam yükleniyordu. Bütün bu öfke ile Menderes, 
sözü öğrenci olaylarına getiriyor, “Kara Cüppeliler” dediği üniversi-
te öğretim üyelerine çok sert biçimde gene çatıyordu. 
Gece yansı Ankara’dan Eskişehir’e telefon eden Meclis Başkanı Re-
fik Koraltan, Menderes’e, akşamüstü Genelkurmay Başkanı Orge-
neral Rüştü Erdelhun’un yüksek rütbeli subaylarla bir toplantı 
yaptığını anlattı. Erdelhun, bazı subayların gösteri yürüyüşüne ha-
zırlandığını duymuş, bunun sakıncasını anlatarak subaylara nasi-
hat etmişti. 
Herkes yatmaya çekildikten sonra, Menderes’i telefona istediler. 
Ankara’dan Koraltan arıyordu. Koraltan bu kez, Başbakanlık 
önünde silahlı çatışma olduğunu haber verdi. Bunun üzerine ani 
bir kararla Eskişehir’de kalmaktan vazgeçen Menderes, yanına Ha-
san Polatkan ve Tahsin Yazıcı’yı alarak, hemen Kütahya’ya doğru 
yola çıktı. Olup bitenleri Kütahya’da değerlendirmek istiyordu. Ne 
var ki, Kütahya’ya henüz vardıkları sırada, radyoda marşlar çal-
maya başlamıştı. Radyodan, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yönetime el 
koyduğu bildiriliyordu
81
. 
DP Hükümeti’nin İçişleri Bakanı Dr. Namık Gedik, tutuklu bulun-
duğu Harp Okulu’nda 29 Mayıs 1960’da pencereden atlayarak in-
tihar etti. Gözaltına alınmış olan 150 kişi Yassıada’ya götürüldü. 
81
Ders notlarımızda yer alan “Atatürk’ün Ölümünden Sonrasında Yaşananlar” 
başlığı altında yer alan ve dipnotla kaynağı belirtilmeyen bölümler haricindeki 
olaylar, 
Yıllarboyu Tarih Dergisi (1978-1985)
eki olarak yayınlanmış “Yaşadığımız 
Yüzyıl” fasiküllerinden derlenmiştir. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 171 / 174
Askerî müdahale sonrası Yassıada’da yapılan yargılamalar, Başba-
kan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye 
Bakanı Hasan Polatkan ve Celal Bayar’ın idam kararıyla sonuçlan-
dı. Millî Birlik Komitesi sadece üç idam cezasını onayladı. Yaşının 
büyük olması nedeniyle Celal Bayar’ın cezası müebbet hapse çev-
rildi. 
Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül, Adnan Menderes 
17 Eylül 1961’de idam edilmişlerdir. 
6 Ocak 1961’de MBK (Millî Birlik Komitesi) ve Temsilciler Mecli-
si’nden oluşan Kurucu Meclis kuruldu. Daha sonra Enver Ziya Ka-
ral ve Turhan Feyzioğlu başkanlığında Kurucu Meclis’e bağlı 20 
kişilik bir anayasa komitesi kurularak yeni anayasa için çalışmala-
ra başlandı. 20 kişilik Komisyon’da Emin Paksüt, Muammer Ak-
soy, Turan Güneş, Tarık Zafer Tunaya, Coşkun Kırca, Amil Artus, 
Doğan Avcıoğlu, Münci Kapani, Mümin Küley, Ragıp Sarıca, Bahri 
Savcı, Celal Sait Siren, Mümtaz Soysal, Cafer Tüzel, Hıfzı Veldet 
Velidedeoğlu, Abdülhak Kemal Yörük, Sadık Aldoğan, Nurettin Ar-
dıçoğlu ve Hazım Dağlı vardı. Komisyon tarafından hazırlanan 
Anayasa, 9 Temmuz 1961’de halkın oyuna sunulmuş ve oylamaya 
katılanların %60.4’ü tarafından kabul edilmiş, 1982 Anayasası’na 
kadar da yürürlükte kalmıştır. 
1961 Anayasası ile; 

Güçler ayrılığı sağlanmıştır. ( Yasama-Yürütme-Yargı ) 

Yasama gücü: Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olmak 
üzere iki meclistir. 

Yürütmenin dışında bağımsız yargı organları kurulmuştur. 

Yasamadan çıkan yasaların anayasaya uygunluğunu kontrol 
eden Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. 

Yürütmenin, yönetimin tüm eylemleri, kararları anayasal bir 
kuruluş olan Danıştay denetimine verilmiştir. Yani TBMM 
egemenlik hakkını kullanan tek organ olmaktan çıkıp Ana-
yasa’da sözü edilen yetkili organlardan biri olmuştur. 

Kişinin temel hak ve özgürlükleri Anayasa ile güvenceye 
alınmıştır. 

1961 Anayasası ile tam bir parlamenter sisteme geçilmiştir. 
Demoratik, sosyal ve hukuk devleti anlayışı gelmiştir. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 172 / 174
Demokratik devlet anlayışı: Çoğulcu Demokrasi ilkesi benim-
senmiştir. Yani çoğunluğun yönetim haklarının sınırı azınlı-
ğın temel haklarıdır. Bununla birlikte TRT ve üniversiteler 
özerkleşmiş, siyasi partiler vazgeçilmez olmuştur. 
Sosyal-demokratik devlet anlayışı (Sosyal Demokrasi): Eko-
nomik ve sosyal haklar tanınmıştır. İşçilere grev hakkı ta-
nınmış, işci ve memura sendika kurma ve toplu sözleşme 
hakkı verilmiştir. Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur. 
Hukuk devleti anlayışı: Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. 
Yasama yorumu kaldırılmıştır. Hakimlik teminatı getirilmiş-
tir. Kuvvetler ayrılığı vardır ve yargı bağımsızlaşmıştır. Danış-
tay’ın görev alanını daraltan Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 
kurulmuştur.

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 173 / 174