Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

6-7 Eylül Olayları (6-7 Eylül 1955) 
6-7 Eylül 1955’de İstanbul’da yaşayan öncelikle Rum olmak üzere 
azınlıklara yönelik tahrip ve yağma hareketi olarak tarihimize gir-
miştir. 
Kıbrıs Türkleri’ne yapılan baskılar, 1955 yılında Türkiye kamuo-
yunun gündeminde yer alan en önemli konulardan biriydi. Bunun 
yanında bazı gazeteler ise İstanbul’daki Rum azınlığın aralarında 
bağış toplayarak Kıbrıs Rumları’nın ENOSİS’i gerçekleştirmek için 
kurduğu çetelere gönderdiğini yazıyordu. Dışişleri yetkilileri Lond-
ra’da Kıbrıs temaslarına devam ederken, Atatürk’ün Selanik’teki 
evinde bir bomba patlamasıyla ilgili haber, önce 6 Eylül 1955 günü 
saat 13.00 haberlerinde radyoda yayımlandı.
Bunun üzerine, “Atamızın evi bombalandı” manşetiyle ikinci baskı 
yapan DP yanlısı İstanbul Ekspres gazetesi genelde tirajı 20 bin 
civarında olduğu halde 6 Eylül’de 290.000 basmış ve o dönemde 
kurulmuş olan “Kıbrıs Türktür Derneği” üyelerince bütün İstan-
bul’da satılmaya ve halkı galeyana getirmek üzere kullanılmaya 
başlandı. 
6 Eylül akşamı Cumhuriyet tarihinde görülmemiş bir yağma ve yı-
kım eylemi gerçekleştirildi. İlk saldırı saat 19.00 sıralarında Şiş-
li’deki Haylayf Pastanesi’ne yapıldı. Ardından büyüyen kalabalık 
Kumkapı, Samatya, Yedikule, Beyoğlu’na geçerek gayrimüslimlerin 
toplu olarak yaşadığı birçok semtte önce Rumların, ardından da 
Ermeni, Yahudi ve hatta yanlışlıkla bazı Türklerin dükkânlarına 
saldırarak yağmaya başladı. İstanbul’daki Rum azınlığın ev, işyeri 
ve ibadet yerlerine yönelik bu saldırılarda emniyet pasif bir tutum 
sergiledi. Rum vatandaşların adresleri hakkında önceden bilgi sa-
hibi olan, 20-30 kişilik organize birliklerin kent içindeki ulaşımı 
özel arabalar, taksi ve kamyonların yanı sıra otobüs, vapur gibi 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 160 / 174
araçlar yardımıyla sağlandı. 7 Eylül sabahına kadar süren saldırı-
larda aralarında kilise ve havraların da bulunduğu 5.000’den fazla 
taşınmaz tahrip edildi ve milyonlarca dolarlık mal sokaklara saçı-
lıp, yağmalandı. 
İstanbul’un her yerinde yağmalar aynı yöntemle yapıldı. Dükkânla-
ra saldıranlar önce vitrinleri taşlayarak kırdılar ya da demir par-
maklıkları kaynak makineleri ve tel makasları yardımıyla açtılar, 
ardından içerideki alet ve makineleri dışarı çıkararak paramparça 
ettiler. Saldırılardan kiliseler ve gayr-i müslim mezarlıkları da pa-
yını aldı: Kiliselerin içindeki kutsal resimler, haçlar, ikonalar ve 
diğer kutsal eşyalar tahrip edildiği gibi, İstanbul’da bulunan 73 
Rum Ortadoks kilisesinin tamamı ateşe verildi. 
İzmit ve Adapazarı’ndan gelen yağmacılar geri dönmek üzere Hay-
darpaşa istasyonuna geldiklerinde, üzerlerinde yağmaladıkları mal-
larla yakalandılar. Bunların büyük bir bölümünün başka şehirler-
den geldikleri ortaya çıktı. Örneğin Sivas’tan 145, Trabzon’dan 
117, Kastamonu’dan 116, Erzincan’dan 111 kişi.) Türk basınına 
göre 11 kişi, bazı Yunan kaynaklarına göre 15 kişi ölmüş, 4.214 ev, 
1.004 işyeri, 73 kilise, bir sinagog, iki manastır, 26 okul ile arala-
rında fabrika, otel, bar gibi yerlerin bulunduğu 5.317 mekân saldı-
rıya uğramıştır. 
Maddî hasarın, o günün değerine göre 150 milyon ilâ1 milyar Türk 
Lirası arasında olduğu tahmin edilmektedir. Demokrat Parti hü-
kümeti, zarara uğrayıp tescil ettirenlere toplam 60 milyon Türk Li-
rası civarında tazminat ödemiştir. 
Zamanın gazeteleri suçluyu Türkler’i provoke eden Rumlar olarak 
göstermektedir ancak 6-7 Eylül Olayları’nın sadece Kıbrıs’la ilgili 
olarak Rumlar’a yapılmış bir misilleme olmadığının göstergesi, tah-
rip edilen işyerlerinin sadece yüzde 59’u Rumlara aitken, kalan 
yüzde 17’sinin Ermenilere, yüzde 12’sinin Yahudilere ait olması, 
hatta dönmelere ve Müslüman olmuş Beyaz Ruslar’a ait mekânla-
rın bile saldırıya uğramasıdır. 
Olayların başladığı saatlerde Sapanca’da olan başbakan Adnan 
Menderes saldırıların kontrol edilememesi üzerine İstanbul’a çağ-
rılmış ve sıkıyönetim ilan edilmiş, olaylarla ilgili olarak 5.104 kişi 
tutuklanmıştır.

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 161 / 174
10 Eylül 1955 günü dönemin İçişleri Bakanı Namık Gedik istifa 
etti. Başlangıçta soruşturmalar “Kıbrıs Türktür Cemiyeti” ve genç-
lik örgütleri etrafında yoğunlaşmış olsa da 12 Eylül günü Meclis’e 
taşınan olaylarda DP iktidarı komünistleri suçladı. Aralarında Aziz 
Nesin, Nihat Sargın, Kemal Tahir, Asım Bezirci, Hasan İzzettin Di-
namo ve Hulusi Dosdoğru’nun bulunduğu yaşayan fişlenmiş ko-
münistler ile ölmüş dört komünist hakkında dava açıldı. İdamla 
yargılanan tutukluların çoğu Aralık 1955’te serbest bırakıldı. Bu-
nun en önemli nedenlerinden biri, muhalefet lideri İsmet İnö-
nü’nün, hükümeti ağır bir dille eleştiren ve gerçek suçluları takip 
yerine suçsuz vatandaşlara işkence yapılmasıyla suçlayan konuş-
masıdır. Menderes, bu konuşma için İnönü’ye, “Paşam vatan bu 
konuşmayı affetmeyecek” diyecektir. Bu olaylarla ilgili davalar be-
raatle sonuçlandı.
Kısa süre sonra Kıbrıs Türktür Cemiyeti kapatıldı.1960 darbesin-
den sonra, bu olaylar Yassıada yargılamalarının gündemine de 
gelmiştir. 27 Mayıs darbesinden sonra cunta tarafından organize 
edilen Yassıada yargılamalarında olayların DP hükümetinin baş-
bakanı Adnan Menderes’in provakasyonu sonucu kontrolden çıktı-
ğı iddia edildi ve cunta mahkemesi Demokrat Parti yönetimini 6-7 
Eylül olayları nedeniyle de cezalandırdı. 
Olayların ardından, Türkiye’de yaşayan binlerce Rum Türkiye’den 
göç etmiştir. Rum nüfusun zamanla azalmasıyla Rumlar’ın ekono-
mideki etkisi zayıflamaya başlamış ve daha önceki azınlıklara yö-
nelik eylemlerde olduğu gibi Türkler’in sermayeye hâkim olması 
hızlanmıştır. Birkaç bin Rum ise özellikle Mersin ve Tarsus’a yer-
leşmişlerdir. Zamanla kalan Rumlar’ın da büyük çoğunluğu İstan-
bul’u terketmiştir. Nüfus mübâdelesi sonucunda 1925 yılında yak-
laşık 100.000 kişi civarında olan İstanbul’daki Rum nüfus, 2006 
yılında 2.500 kişiye kadar düşmüştür. 
6-7 Eylül Olayları, Demokrat Parti’nin prestijini sarsmakla kalma-
mış, aynı zamanda partide inişin başladığının habercisi de olmuş-
tur. 
6-7 Eylül olaylarının değerlendirmesi yapılırken hep siyasî boyut 
ele alınmış, olayın sosyal boyutlarına değinilmemiştir. Bu olayların 
patlak vermesindeki esas neden giderek fakirleşenlerin zenginler-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 162 / 174
den intikam almak istemesidir. Göçlerle memleketlerinden kalkıp 
büyük şehirlere ve özellikle İstanbul’a yerleşen fakir tabakalar du-
rumlarından şikayetçiydi. Bu yoksul kimseler, 6-7 Eylül Olayları 
vasıtasıyla sıkıntı ve hoşnutsuzluklarını dile getirmiş ve şehirde 
lüks içinde yaşayan ufak bir zümrenin yaşayışını protesto etmiş 
oluyorlardı. Olaylarda Rumlar’ın hedef alınmasının nedeni, asıl 
varlıklı grubu bunların oluşturmasından başka bir şey değildi. 
Olayları hiçbir zaman ekonomik boyutlarıyla yorumlamak âdeti 
olmayan en eski Türk gazetecilerinden Hüseyin Cahit Yalçın bile, 
6-7 Eylül Olayları’nda düşmanlığın Atatürk’ün evini bombalayan 
Yunanlılar’a değil, zengin oldukları ve lüks içinde yaşadıkları için 
kıskanılan ve sosyal suçlu sayılan bir zümreye yönelik olduğunu 
yazıyordu. Hüseyin Cahit alçın ayrıca, olaylar sırasında Türk, Er-
meni, Yahudi ve Rum arasında fark gözetilmediğini, husumetin 
siyasî değil sosyal bir nitelik taşıdığını, yoksulluğun zenginliğe 
başkaldırdığını, tarih boyunca örneklerine rastlanan isyânların bir 
benzerinin Türkiye’nin sokaklarında da yaşandığını ifade ediyor-
du
72
.
İç politikada fırtına başlamıştı. 2 Temmuz 1956’da CHP milletvekil-
leri Sırrı Atalay, İbrahim Us, Kâmil Kırıkoğlu ve Osman Alişiroğ-
lu’nun dokunulmazlığı kaldırılınca muhalefetin tepkisi daha da 
büyüdü. 30 Temmuz 1956’da CHP Genel Sekreteri Kasım Gülek’in 
olaylı geçen Karadeniz gezisi, Meclis’teki tartışmaları artık dışarıya 
taşırıyordu
73
. 
Ertesi yıl 2 Temmuz 1957’de Cumhuriyetçi Millet Partisi Genel 
Başkanı Osman Bölükbaşı’nın İstanbul’da tutuklanması, iktidara 
karşı geniş yankılar yarattı. 4 Eylül’de üç muhalefet partisi “Ortak 
İlkeler Bildirisi”ni yayınladılar. Bu bildiri, Demokrat Parti iktidarı-
nın “Anti-Demokratik bir düzene doğru ve çok tehlikeli bir yolda 
yürüdüğünü” ileri sürüyordu. 
İki yıl önce Dışişleri Bakanlığı görevinden ayrılan Demokrat Parti 
kurucularından Prof. Fuat Köprülü’nün sözünü ettiğimiz bildiriden 
üç gün sonra partiden istifa etmesi çok düşündürücüydü. 
72
Karpat, a.g.e s. 354
n 
73
Kasım Gülek bu gezisinde Rize’de esnafın elini tek tek sıkması üzerine gösteri 
yürüyüşü yaptığı iddiasıyla 6 ay hapse mahkûm edilmiştir. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 163 / 174