Astronomiyadan ma’lumotnomalar

 
 
Apollon-17 Astronavtlari olgan fotosuratlar asosidagi Oy yuzasinining panoramasi
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
27
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Oyda eng ko‘p uchraydigan kimyoviy elementlar.
Kimyoviy element 
% 
*
%
**
%
***
Kislorod
40.0 54 
40.5 
Kremniy
19.2 20 
20 
Temir
14.3 5.1 
13.7 
Kalsiy
8.0 
10.3 9.2 
Titan
5.9 
0.28 1.9 
Alyuminiy
5.6 
12.5 8.7 
Magniy
4.5 
5.7 
5.3 
Natriy
0.33 0.26 0.32 
Kaliy
0.14 0.05 0.12 
Xrom
0.02 0.11 0.20 
Oy odamlarni qadimdanoq o‘ziga jalb qilib kelgan va munajjimlarning doimiy kuzatuvida bo‘lgan. 
Eramizdan avvalgi II asrda yunon olimi Gipparx, Oy orbitasining ekliptikaga nisbatan og‘ishini aniqlagan. 
Gipparx kuzatuvlari asosida Klavdiy Ptolomey «Almagest»da qayta ko‘rib chiqilgan va rivojlantirilgan. 
Teleskop kashf etilganidan keyin, 1651 yilda Jovanni Richiolli tarixda birinchi marta Oy xaritasini tuzdi. 
Aynan Richiolli Oydagi yirik qoramtir joylarni birinchi bo‘lib «Dengizlar» deb atagan shundan buyon oydagi 
botiqliklar va yirik kraterlar Oy dengizlari deb ataladi. Richiolli bunday fikrga kelishiga sabab, u Oyning 
qoramtir rangda ko‘ringan chuqurliklarini suv bilan to‘la dengizlar, yorqin qismlarini esa, quruqliklar deb 
o‘ylagan. Lekin Xorvatiyalik astronom Rujer Boshkovich Oy atmosferasi mavjud emasligini isbotlab berdi. 
Bunday holatda esa oyda suv mavjud bo‘lishi nazariy jihatdan mumkin bo‘lmaydi. Lekin baribir, Richiollining 
an’anasi yashovchan bo‘lib chiqdi. Richiollining o‘zi Oydagi «dengiz»larga buyuk olimlarning nomini berish 
an’anasini ham boshlab bergan.
Oyni tadqiq qilish XIX asrda fotografiya ixtiro qilinganidan keyin yangi 
sur’atlarda rivojlandi. Fotosuratlar asosida, Oyni yanada mufassal tadqiq qila 
boshlandi. Oyning dastlabki mukammal fotosuratlarini 1852 yilda Uorren de la 
Ryu va 1865 yilda Lyuis Rezerfordlar olishgan. 1881 yilda esa Pyer Jansen 
Oyning birinchi fotografik atlasini tuzdi. 
XX asrda koinotni zabt etish erasi boshlanishi 
bilan, Oy haqidagi bilimlar ancha mukammallashdi. 
Kosmik apparatlar tufayli, ming yillar davomida 
barcha munajjimlarning qiziqtirib kelgan Oyning 
Yerdan ko‘rinmaydigan teskari tomonini ilk 
marotaba ko‘rishga muvaffaq bo‘lindi. Oyga 
maxsus apparatlar uchirila boshladi. Ulardan eng 
birinchisi 
«Луна-1»
bo‘lgan. U 1959 yilning 13 
sentyabrida Oyga yetib borgan. Oyning teskari tomonining dastlabki fotosuratini 
«Луна-3» apparati 1959 yilda Yerga yuborgan. Oyni tadqiq qilish jarayoning 
tezlashuviga XX asrning ikkinchi yarmida yuzaga kelgan «sovuq urush» siyosiy 
holati ham katta ta’sir qilgan. XX-asrning 60-yillarida AQSH hukumati, sobiq ittifoqning Oyni tekshirish 
borasida ancha ilgarilab ketganligidan xavotirga tushib, o‘zining maxsus Oyni tadqiq qilish milliy dasturini 
ishlab chiqdi. Prezident Jon Kennedi, Oyga AQSHlik astronavt 1970 yilgacha albatta yetib boradi deb bayonot 
berdi. Oyga uchuvchili apparat yuborilishi oldidan bir nechta tayyorlanish bosqichlari o‘taldi. «Reynjer» 
1961‒1965 yillarda Oy sirtini batafsil fotosuratlarga tushirdi; «Surveyer» yumshoq qo‘nish va joyni o‘rganish 
ishlarini; «Lunar orbiter» esa joyning sirtini mukammal o‘rganish ishlarini bajardi. Nihoyat, 1969 yilning 20 
iyulida 
Apollon-11
Oy kemasi bortida astronavtlar 
Nil Armstrong
va 
Edvin Oldrin
lardan iborat ekipaj Oy 
sirtida yumshoq qo‘nishni amalga oshirib, Oyga qadam qo‘ygan birinchi insonlarga aylanishdi.
*
Ushbu ma’lumotlar «Appolon-11» oy stansiyasi keltirgan 22.77 kg Oy tuprog‘ining kimyoviy tahlili natijasida keltirilgan. 
**
Ushbu ma’lumotlar «Луна-20» oy stansiyasi materik qismidan keltirgan Oy tuprog‘ining kimyoviy tahlili natijasida keltirilgan. 
***
Ushbu ma’lumotlar «Луна-16» oy stansiyasi dengiz qismidan keltirgan Oy tuprog‘ining kimyoviy tahlili natijasida keltirilgan