Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
30
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
o‘ylanganidan ancha keng ekanligini ko‘rsatib berdi. Xususan, Pluton orbitasi tashqarisida joylashgan 
Quyosh atrofida aylanuvchi 
Koyper belbog‘i
 va uning hududida joylashgan o‘lchami asteroidlardan va hatto 
Plutondan ham katta osmon jismlari – Kvavar, Ork, Sedna, Makemake va ho kazolarning aniqlanishi, 
keyinchalik esa, Tarqoq disk va unda transneptun obyektlar ichida hozircha aniqlanganlar orasida eng yirik 
osmon jismi – Erida karlik sayyorasining kashf etilishi, Quyosh tizimi chegarasi haqida xulosa chiqarishga 
shoshilmaslik kerakligini namoyon etdi. Bugungi kunda, Quyosh tizimining chegarasi qayerda ekanligi haqida 
aniq dalil va faktlar mavjud emas. Hozircha bildirilayotgan ilmiy farazlarga ko‘ra, Quyosh tizimining 
chegarasini aniqlash ikkita faktorga – Quyosh shamolining uzil-kesil so‘nishi va uning butunlay to‘xtab, 
yulduzlararo modda bilan to‘qnash kelishi joyi, hamda, Quyoshning tortish kuchining butunlay yo‘qolish 
darajasiga tushishi sifatida qaraladi. Bunday faraziy fazoviy hudud, fanda geliopauza deb ataladi. Taxminlarga 
ko‘ra, geliopauza Pluton orbitasidan to‘rt barobar naridagi masofada joylashgan va u yulduzlararo fazoning 
boshlanish nuqtasi bo‘lishi kerak. Quyoshning o‘zidan boshlab, geliopauzagacha bo‘lgan ulkan fazoviy 
hudud, ya’ni, Quyoshning tortish kuchi ta’sirga ega bo‘lgan fazo – Geliosfera deb ataladi. Hozirda faqat 
«
Voyajer-1
» kosmik apparatigina geliopauzani kesib o‘tgan. Shuningdek 2027 yilda «
Voyajer-2
» va keyinroq 
«
Yangi gorizontlar
» kosmik apparatlari, geliopauzani kesib o‘tishi va yulduzlararo fazoga chiqishi 
kutilmoqda. 
Qurollanmagan ko‘z bilan, tungi osmonda, Mars, Yupiter va Saturn sayyoralarini kuzatish mumkin. 
Merkuriy va Venera sayyoralarini ham qurollanmagan ko‘z bilan kuzatish mumkin, faqat bu sayyoralarni 
ma’lum qisqa vaqt mobaynida – Quyoshning botishidan keyingi va chiqishidan biroz avvalgi soatlarda 
kuzatish imkonli bo‘ladi xolos. Binokl yoki kichikroq teleskop yordamida, Yupiterning eng katta to‘rt tabiiy 
yo‘ldoshlarini (Galiley yo‘ldoshlarini) va Saturnning Titan yo‘ldoshini, shuningdek, Uran va Neptun 
sayyoralarini kuzatish mumkin. Shuningdek, kometalarning Quyoshga yaqinlashgan davrida ularni, 
qurollanmagan ko‘z bilan kuzatish imkoni paydo bo‘ladi.