|
5620201 "Havodagi harakatni boshqarish" bakalavriat ta'lim yo'nalishi
Sirtqi ta`lim
2022-2023 o'quv yili (5-semestr)
O'quv fani: "Havodagi harakatni tashkil etish, xizmat ko`rsatish"
4-MA'RUZA
MAVZU: O'tish eshelonidan pasayishda HKga xizmat ko'rsatish. Ekipaj va dispetcher o'rtasidagi radioalmashuv. Xalqaro parvozlarga xizmat ko`rsatish. Dispetcherning ish joyi.
2 soat
Reja:
O'tish eshelonidan pasayishda HKga xizmat ko'rsatish.
Ekipaj va dispetcher o'rtasidagi radioalmashuv.
Xalqaro parvozlarga xizmat ko`rsatish.
Dispetcherning ish joyi.
Adabiyot.
Nazorat savollari.
Kalit so`zlar: havodagi harakatni tashkil etish, eshelon, havo kemasi, ekipaj, dispetcher, radioalmashuv, xalqaro parvozlar, dispetcherning ish joyi.
Qabul qilingan qisqartmalar:
HHB – havodagi harakatni boshqarish.
HH – havodagi harakat.
HK – havo kemasi.
HK-havo kengligi (samo).
IAS – asvob ko`rsatayotgan tezlik.
O'TISH ESHELONIDAN PASTLASHAYOTGAN HAVO KEMASIGA XIZMAT KO'RSATISH
O'tish esheloni tushunchasi. Parvoz esheloni havo kemaning haqiqiy balandligi bilan bir xil bo'lishi shart emas. Havo kemaning balandlikni o'lchagichlari erdagi va havodagi bosim farqidan balandlikni hisoblab chiqadi. Haqiqiy balandlikni hisoblash uchun marshrutning har bir nuqtasidagi qurilmalarga atmosfera bosimi to'g'risidagi ma'lumotlarni doimiy ravishda kiritish, bu nuqtalarning dengiz sathidan balandligini hisobga olish kerak bo'ladi. Shuning uchun standart bosimdan foydalanish odatiy holdir. Agar barcha samolyotlar altimetrda bir xil bosimga o'rnatilgan bo'lsa, u holda havo bo'shlig'ining ma'lum bir nuqtasida qurilmadagi balandlik ko'rsatkichlari bir xil bo'ladi. Shuning uchun, ko'tarilishning ma'lum bir daqiqasidan boshlab, o'tish balandligidan boshlab va o'tish darajasiga tushganda ma'lum bir daqiqagacha, samolyot balandligi standart bosim yordamida hisoblanadi.
Standart bosim (QNE) qiymati 760 mm rt.ust. ni tashkil qiladi (1013,2 gektopaskal, 29,921 dyuym rt.ust.) - butun dunyoda bir xil.
O'tish eshelon nima? O'tish darajasi - bu samolyotning belgilangan shartli parvoz balandligi (standart bosim 760 mm rt.ust. bo'yicha), bunda barometrik altimetrdagi atmosfera bosimi qiymati aerodrom bosimiga yoki dengiz sathigacha normallashtirilgan minimal bosimga o'zgartiriladi.
Bu vertikal ajratish tizimidagi eng muhim tushunchalardan biridir. Buni parvoz paytida qo'llaniladigan "o'tish balandligi" tushunchasidan farqlash kerak.
Sxematik ravishda, o'tishning esheloni va o'tishning balandligi quyidagi rasmda ko'rsatilgandek.
Rasm. Eshelonning joylashuvi va o'tish balandligi sxemasi
Havo kemasit o'tish eshelonidan tushayotganda dispetcherning harakatlari. Qo'nishga kirish uchun havo kemaning eshelondan tushishi faqat HHB dispetcheri ruxsati yoki ko'rsatmasi bilan amalga oshiriladi.
Tushish va qo'nish manyovrlari paytida ekipaj dispetcherga quyidagilar bo'yicha xabar beradi:
aerodrom bosimiga binoan altimetr shkalasini o'rnatganlik (o'tish eshelonini kesib o'tilishida);
qo'nishga kirish sxemasi va parvoz balandligi bo'yicha burilishlarni bajarganlik to'g'risida;
qo'nisholdi to'g'riga chiziqga kirish haqida;
glissadaga kirish va qo'nish uchun tushish boshlanishi haqida;
qo'nishga tayyorgarligi haqida.
Havo kemasi ekipaji bilan dispetcher aloqa o'rnatgandan so'ng, ekipajga xabar yuboradi:
havo kemaning parvozdagi joyi to'g'risida (havo kemasi belgilangan marshrutdan chetga chiqqanda);
ekipaj tomonidan qo'nishga kirish uchun tanlangan tizimni yoki vizual holatda qo'nishni bajarilishini tasdiqlash to'g'risida (agar ekipaj tanlagan tizim o'rnatilgan tizimdan farq qilsa, dispetcher boshqa qo'nishga kirish tizimini tavsiya qiladi);
uchish-qo'nish yo'lagining raqami;
pasayish shartlari;
ekipajning iltimosiga binoan aerodromdagi atmosfera bosimi (dengiz sathiga keltirilgan bosim);
o'tish esheloni (ATIS ma'lumotlari mavjud bo'lmaganda);
xavfli ob-havo hodisalari to'g'risida (mavjud bo'lsa);
uchish-qo'nish yo'lagi holati, yopishish koeffisienti yoki tormozlash sifati (Atis ma'lumotlari mavjud bo'lmaganda) yoki bu ma'lumotlar Atis ma'lumotlarida uzatilganidan farq qilsa;
bulut balandligi, uchish-qo'nish yo'lagining ko'rinishi, er yaqinida va 100 m balandlikdagi shamol tezligi va yo'nalishi (ATIS yoki AErodromda ob-havo kanali orqali translyasiya yo'qligida).
Qo'nishga kirish paytida ma'lumotlar AIP (aviasiya ma'lumotlari to'plami)da e'lon qilingan radiotexnik tizimlaridan foydalaniladi.
Havo kemasi Prl yordamida qo'nishga kiradigan bo'lsa, qo'nish ishlari dispetcheri uning harakatini nazorat qiladi.
Havo kemaning qo'nishi qo'nish ishlari dispetcherining ruxsati bilan amalga oshiriladi. Qo'nish bo'yicha qaror qabul qilish huquqi havo kemasi komandirining zimmasida bo'ladi. Ikkita havo kemasi bir vaqtning o'zida uchish yoki qo'nishga tayyor bo'lsa, yuqori tezlikda harakatlanuvchi havo kemalar pastroq tezlikda uchadiganlarga ko'ra navbat bo'yicha ustunlikka ega.
Dispetcher havo kemaning qo'nishini taqiqlashi va ekipajga ikkincha aylanaga ketishi bo'yicha buyruq berishi quyidagi hollarda shart:
havo kemaning tushish yo'lida yoki uchish-qo'nish yo'lagida havo kengligida parvoz xavfsizligiga tahdid soluvchi to'siqlar mavjud bo'lsa;
qo'nisholdi to'g'ri chiziqda havo kemalar orasidagi xavfsiz intervalni buzilish xavfi mavjud bo'lgan.
Dispetcher o'z vaqtida ekipajni quyidagilar haqida xabardor qilishi shart:
DPRM (markerli uzoq masofali keltirish radiostantsiyasi) va BPRM (markerli yaqin masofali keltirish radiostantsiyasi) o'rtasidagi qo'nisholdi to'g'ri chiziq kesimida yo'nalish va (yoki) Glissada yo'lida havo kemasi tomonidan ruxsat etilgan maksimal og'ishlardan oshib ketsa;
uchish-qo'nish yo'lagi ko'rinishidagi barcha o'zgarishlar (2000 m va undan pastroqdan ko'rish) va bulutlarning quyi chegarasi balandligi 200 m va undan past bo'lsa;
qo'nisholdi yo'nalish chizig'ida xavfli ob-havo hodisalar yuz bersa.
Do'stlaringiz bilan baham: |
