Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
25
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Quyoshda eng ko‘p tarqalgan kimyoviy elementlar. 
Quyoshda hozirgacha 70 dan ortiq kimyoviy elementlar mavjudligi aniqlangan. Ulardan Geliy 
dastavval Quyoshda, keyin esa Yer sharoitida kashf etilganligi bilan qiziqdir. Quyidagi jadvalda, Quyoshda 
mavjudligi aniqlangan kimyoviy elementlar va ularning ulush qiymatlari keltirilgan.
Kimyoviy 
element 
1-manba
1
2-manba
2
1 000 000 dagi 
ulushi 
%
hisobida 
1 000 000 dagi
ulushi 
%
hisobida 
Vodorod 
745 000 
74.5 
734600 
73.46 
Geliy 
237 000 
23.7 
248500 
24.85 
Kislorod 
8 990 
0.899 
7700 
0.77 
Uglerod 
3 900 
0.39 
2900 
0.29 
Temir 
1321 
0.1321 
1600 
0.16 
Neon 
1200 
0.12 
1200 
0.12 
Azot 
870 
0.087 
900 
0.09 
Kremniy 
830 
0.083 
700 
0.07 
Magniy 
720 
0.072 
500 
0.05 
Oltingugurt
380 
0.038 
400 
0.04 
Oy 
Oy - Yerning yagona tabiiy yo‘ldoshi. Quyosh tizimidagi tabiiy yo‘ldoshlar 
ichida kattaligi bo‘yicha
5 o‘rinda turadi. Yerdagi kuzatuvchi uchun Oyning 
ko‘rinadigan yulduz kattaligi —12,71
m
, ya’ni Oy, ravshanligi bo‘yicha 
Quyoshdan keyingi ikkinchi o‘rinda turuvchi osmon jismidir. Oyning yerni 
yoritish ko‘rsatkichi 0,25 - 1 lyuksni tashkil qiladi. Oy Yerdan tashqaridagi inson 
qadami yetgan yagona astronomik obyektdir.
Oyda atmosfera deyarli yo‘q. Oyning Quyosh bilan yoritilmagan tarafidagi 
yuza qismida, gazlar miqdori 2,0·10
5
zarracha/m
3
dan ortmaydi. Quyosh chiqib, 
sirtni qizdira boshlagach, Oy guruntining qizishi natijasida undan gazlarning 
ajralib chiqishi sodir bo‘ladi va zarrachalar miqdori biroz ko‘payadi. Atmosferaning mavjud emasligi, Oy 
sirtida keskin haroratlar farqiga sabab bo‘ladi va u kunduzi +120 ºC gacha isiydi. Kechasi esa ‒170 ºC gacha 
tushib ketadi. 
Oy sirti esa, fanda Regolit deb yuritiladigan jismlar – yupqa chang qatlami va meteorit zarbalari natijasida 
hosil bo‘ladigan tog‘ jinslari parchalarining aralashmalaridan iborat bo‘lgan moddadan iborat. Regolit 
qalinligi bir necha santimetrlarda, o‘nlab metrlargacha bo‘lishi mumkin. Oyning ichki tuzilishi esa, taxminan 
68 - 107 km qalinlikdagi qobiq (yoki po‘stloq), tashqi va o‘rta mantiya, quyi mantiya (atenosfera), hamda, 
yadrodan iborat.
Oyda magnit maydoni mavjud emas.
Oydan turib Yerning ko‘rinishi, Yerdan Oyning ko‘rinishiga nisbatan, 13.5 marta kattaroq ko‘rinadi. 
Yerdan qaytgan nurlarning Oyni yoritish darajasi esa Oydan qaytgan nurlardan Yerning yoritilganligidan 
deyarli 50 marta kuchli bo‘lib, Yerning Oydan ko‘rinadigan Yulduz kattaligi ‒16
m
ni tashkil qiladi. Oy, 
Quyoshdan kelayotgan yorug‘likning atiga 7% ni qaytaradi (akslantiradi xolos).
Atmosfera yo‘qligi sababli, hatto Quyosh gorizontdan balandda bo‘lgan ya’ni, Oydagi kunduz vaqtida 
ham, osmon qorong‘u bo‘ladi. Oy kunduzida ham yulduzlar va boshqa sayyoralarni kuzatish mumkin. 
1
Eddy J. A New Sun: The Solar Results From Skylab. — NASA, 1979. 
2
The Sun's Vital Statistics. Stanford Solar Center. 2008. 

---