Asosiy ozuqaviy modalar-oqsil, yog’lar, KARBONSUVlar, mineral moddalar va vitaminlarning biologik roli va asosiy manbalari

DISAXARIDLAR

Inson ovqatidagi asosiy disaxarid saxarozadir (qand lavlagi shakari). Gidroliz natijasida saxaroza ikki molekula monosaxarid—glyukoza va fruktozaga parchalanadi. Xossalariga (suvda eruvchanligi, engil hazm bo‘lishi, shirinlik darajasi) ko‘ra saxaroza monosaxaridlarga yaqindir. Disaxaridlardan yana biri laktoza (sut qandi) bo‘lib, bu faqat sutda va sut mahsulotlarida uchraydi. Gidroliz natijasida laktoza glyukoza va galaktozaga parchalanadi. Boshqa qandlardan laktoza kam shirinliligi bilan ajralib turadi.

Saxaroza. Saxaroza qand holatida insonlarning ovqatida ko‘p ishlatiladi. Qand ishlab chiqarish va unga bo‘lgan aholining ehtiyoji keyingi vaqtda hamma mamlakatlarda sezilarli darajada oshdi. Inson ovqatida shakarqamish va qand lavlagi shakari saxarozaning asosiy manbai bo‘lib hisoblanadi. Evropada saxaroza olish uchun qand lavlagi, boshqa mamlakatlarda esa shakarqamish ishlatiladi.
Xom ashyoning manbai qandayligidan qat’i nazar, qand asosan toza saxarozadan iborat bo‘ladi. Qand lavlagida saxaroza miqdori 14-18%, ayrim turlarida esa 20-25% ni tashkil etadi. SHakarqamishda saxaroza miqdori 10-15% ga teng. SHakarda saxaroza miqdori 99,75%, rafinad qandda - 99,90% ni tashkil etadi. Qovun-tarvuz, ayrim sabzavot va mevalar saxarozaning tabiiy manbai hisoblanadi.
Laktoza - sut qandi faqat sutda bo‘ladi. Laktozaning ichaklardagi gidrolizi sekinlik bilan boradi, buning natijasida ichaklarda bijg‘ish jarayoni kamayadi, ichaklardagi foydali mikroorganizmlarning faoliyati normallashadi. Organizmga laktozaning tushishi nordon sut bakteriyalarining rivojlanishiga imkon beradi, bu esa ichaklarda bijg‘ishni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Laktozaning manbai sut va sut mahsulotlaridir. Sutda va ayrim sut mahsulotlarida laktozaning miqdori 4-6% ga teng.


MURAKKAB KARBONSUVLAR

Murakkab karbonsuvlar yoki polisaxaridlarning molekula tuzilishi murakkab, ular suvda qiyin eriydi. Murakkab karbonsuvlarga kraxmal, glikogen, pektin moddalari va kletchatka kiradi.