Asosiy ozuqaviy modalar-oqsil, yog’lar, KARBONSUVlar, mineral moddalar va vitaminlarning biologik roli va asosiy manbalari

Leysin. Hayvonlarda leysin etishmasa, ular o‘sishdan to‘xtaydi va tana og‘irligi kamayadi.
Lizin. Bu aminokislota etishmovchiligi qon hosil bo‘lishi buzilishiga, eritrotsitlar va gemoglobinning kamayishiga olib keladi, jigarda va o‘pkada o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Lizinning asosiy manbalaridan biri tvorog (suzma), go‘sht, baliqdir.
Metionin. Bu aminokislota o‘zida metil guruhini tutadi, xolin sintezida ishtirok etadi. Bu esa o‘z navbatida jigarning yog‘li infiltratsiyasini oldini oladi. Metionin asosan sut mahsulotlari tarkibida ko‘p bo‘ladi va oltingugurt tutuvchi aminokislota hisoblanadi. Bu aminokislota metillash va transmetillash jarayonini me’yorlashtiradi, yog‘ almashinuviga va jigar fosfolipidlariga ta’sir qiladi. Ateroskleroz kasalligini oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. Metionin V2 va folat kislota bilan metil guruhiga ijobiy ta’sir qilib, xolin sintezini ta’minlaydi. Metionin adrenalin sintezida ham ishtirok qiladi. Me’yorda u 3 g ga teng. Sut oqsili - 100 g kazeinda 3 g metionin bor.
Treonin. Ovqat tarkibida treonin bo‘lmasligi hayvonni o‘sishdan to‘xtashiga, vazni kamayishiga va o‘limga olib keladi. Treonin oqsil zardobi va gemoglobin hosil bo‘lishida ishtirok qiladi, u nikotin kislota hosil bo‘lishida ham qatnashadi. Sutkalik me’yori 1 g. Go‘sht, baliq, tvorog, tuxum (100 g mahsulotda 0,2 g triptofan bo‘ladi), loviya oqsilida ko‘p bo‘ladi.
Triptofan hayvonning o‘sishi va azot balansini ushlab turish uchun zarur. U nikotinat kislota almashinuvi bilan ham bog‘liq. Go‘sht, baliq, suzma, tuxumda ko‘p bo‘ladi. Sutkalik miqdori 1,0 g.
Fenilalanin buyrak usti hamda qalqonsimon bez faoliyatiga ta’sir etadi. Fenilalanindan tirozin, undan esa adrenalin hosil bo‘ladi. Tirozindan qayta fenilalanin hosil bo‘lmaydi.
O‘rnini almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarga ehtiyoj
Organizm ehtiyojini, uning o‘rnini almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish va hosil bo‘lish jarayonini ta’minlash uchun ovqat ratsionida almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar mutanosib bo‘lishi va qonda aminokislotalar kompleksi bo‘lishi kerak. To‘qimadagi almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarga ehtiyoj triptofan va treoninga nisbatan hisoblab chiqilgan. O‘rta yashar odam uchun almashtirib bo‘lmaydigan mutanosib me’yor qabul qilingan. Uning sutkalik miqdori 1 g - triptofan uchun. Lizin uchun 4-6, izoleysin uchun 3-4; valin uchun 3-4, treonin uchun 2-3, leysin uchun 3-5, metionin uchun 2-4, fenilalanin uchun 2-4, gistidin uchun 1,5 g ga teng. FAO standarti bo‘yicha almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalarning mutanosib kattaligi tuxum oqsili va ona suti bilan solishtirib berilgan.