Asosiy ozuqaviy modalar-oqsil, yog’lar, KARBONSUVlar, mineral moddalar va vitaminlarning biologik roli va asosiy manbalari

Aminokislotalar va ularning ahamiyati
Aminokislotalar oqsilning asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. Oqsilning biologik qiymati uning tarkibidagi aminokislotalar mutanosibligiga bog‘liq.
Aminokislotalar tarkibiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   Alifatik aminokislotalar:
   

Monoaminomonokarbon kislota ~ glitsin, alanin, izoleysin, leysin, valin;
Oksimonoaminokarbon kislota — serin, treonin;
Monoaminodikarbon kislota — asparagin, glutamin;
Monoaminodikarbon kislota amidlari — asparagin, glutamin;
diaminomonokarbon kislota — arginin, lizin;
oltingugurt tutuvchi aminokislota — sistin, metionin.
II. Aromatik aminokislotalar: fenilalanin, tirozin.
III. Geterotsiklik aminokislotalar: triptofan, gistidin, prolin, oksiprolin.
Ovqat tarkibidagi oqsillar hazm bo‘lish jarayonida aminokislotalarga ajraladi, ular esa ichakdan qonga so‘rilib, to‘qimalarga boradi va shu organizm uchun zarur oqsillarga aylanadi. Odam va hayvon organizmi o‘zi uchun zarur bo‘lgan aminokislotalarni oddiy noorganik kimyoviy moddalardan aminoguruhlar (NN2) yo‘qligi sababli sintez qila olmaydi. Organizmda bir aminokislotaning boshqasiga aylanishi ham chegaralangan. Ayrim aminokislotalar jigarda transaminlanish orqali hosil bo‘ladi. Boshqalari esa organizmda hosil bo‘lmaydi va ular organizmga faqat ovqat mahsuloti orqali tushadi. SHu sababli aminokislotalar o‘rnini almashtirib bo‘lmaydigan va o‘rnini almashtirib bo‘ladigan turlarga bo‘linadi.
O‘rnini almashtirib bulmaydigan aminokislotalar
Olimlardan Rodza Olmkuista, Jekson va Mitchellarning kuzatuvi natijasida o‘rnini almashtirib bo‘lmaydigan aminokislota 8 ta ekanligi aniqlandi. Ular metionin, lizin, triptofan, fenilalanin, leysin,
treonin, valin, izoleysin. Keyinchalik bola organizmi uchun gistidin aminokislotasi ham zarur ekanligi aniqlandi. Tirozin va sistin o‘rnini almashtirib bo‘ladigan aminokislota bo‘lsada, ular organizmda sintez qilinishi mumkin. Tirozin fenilalanindan hosil bo‘lishi mumkin. Sistin esa metionindan hosil bo‘ladi. Shuning uchun ularni ham almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalar qatoriga kiritish mumkin, degan fikrlar mavjud (A.E.SHarpenak va boshqalar).
Gistidin ko‘p miqdorda gemoglobin, karnozin, anserin tarkibida bo‘ladi. U gemoglobin hosil bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun gistidin etishmasa, gemoglobin kamayib ketadi. Gistidin dekarboksilatsiyasi natijasida gistamin hosil bo‘lib, bu modda qon tomirlar devorini kengaytiradi va o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi.
Valin. Uning fiziologik ahamiyati kam o‘rganilgan. Valin etishmasa, kalamushlarda ishtahasining yo‘qolishi, harakat koordinatsiyasining buzilishi, oqibatda hayvonning halok bo‘lishi kuzatilgan. Ovqatga valin qo‘shilganda yuqoridagi holatlar kamaygan.
Izoleysin. Bu aminokislota organizmdagi hamma oqsillar tarkibida mavjud (gemoglobindan tashqari). Ovqat tarkibida izoleysin bo‘lmasligi manfiy azot balansiga olib keladi.