Arxitekturaviy kompozitsiya asoslari

1. Kompozitsiyada eng oddiy unsur nima?
2. Geometrik nuqtayi nazardan olinganda tekislik qanday hosil
b o‘ladi?
3. Tekislikning tomoshabinga nisbatan olinganda uning qismlari
qanday holatlarda b o la d i?
4. Tekislikning xossalari nimalardan iborat?
5. Geometrik va kom pozitsion markazlarning bir-birlaridan farqlari bormi?
6. Tekislikni qanday burchaklar “ mustahkamlaydi” va qandaylari “buzadi”?
7. Tekislik bilan rangning munosabatlari haqida gapirib bering.
Tekislik bo‘yicha rasmlar
1-rasm. Statik holatdagi chiziqli kompozitsiyalar.
2-rasm. D inam ik holatdagi chiziqli kompozitsiyalar.
12
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4 -r a s m . 
Tekislikni “ m u sta h k a m lo v c h i” kom pozitsiyalar.
13
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M a ’ruza rejasi. Yuzaning tekislikdan farqi. Yuzaning plastina va hajm bilan
bogMiqligi. “Yupqa” va “qalin” tushunchalari. Yuzadagi kontrast va nyuans. Yuza­
ning badiiy xossalari. Ashyo ahamiyati. Yuza va rang munosabati. “ Silliq” va “g‘adir-
budur” tushunchalari. Relyef va uning turlari: kontrrelyef, barelyef, gorelyef, “qirq-
m a” relyef.
M a ’ruza. Tekislik biror hajm ning qalinligi nazarga olinmagan holatidir. 
Vaholanki, tekislik uning ortidagi qalinlikbilangina jism onan mavjud bo‘la 
oladi. Qalinligi bilan bog‘liq holatdagi tekislik yuzani tashkil qiladi. Agar 
jism qalinligi tekisligiga nisbatan kichik bo‘lsa uni taxta (plastina) deyiladi. 
Taxta qalinligi tekislik o ‘lcham lariga nisbatan solishtirishga arzugulik katta 
b o ‘lsa, hajm hosil bo‘ladi. Yuzaning xususiyati ko‘p jihatdan uning ash* 
yosi, rangi, fakturasi, relyefi bilan belgilanadi.
H ar bir yuzani tashkil qiluvchi muayyan ashyo boshqa ashyolardan 
farqlanadigan jihatlariga ega. Kompozitsiyada har bir ashyoning jihatlarini 
ochib berish, ularni badiiy jihatdan namoyish qilish zarurdir. Masalan, 
yog‘ochning teksturasini (tolalarining joylashuvini) ko'rsatish orqali uning 
asosiy badiiy jihati namoyish etilgan bo‘ladi.
Ashyoning fakturasi (silliqligi, g‘adir-budurligi) ham yuzani ifoda etishda 
katta rol o ‘ynaydi. Faktura, sath n u t manbayidan turlicha yoritilishi sababli 
yuza har xil bo‘lib ko'rinadi. Yuzani ifodalashda yana relyef ham muhim 
ahamiyatga ega. Yirik botiqliklar va bo‘rtiqlar relyefni hosil qiladi. Agar 
fakturada botiqlik - bo'rtiqlik k o ‘zga ilg‘anmas darajada bo‘lsa, relyefda u 
nisbatan katta oMchamlarda namoyon bo‘ladi. Umumiy tekislikka qiyos qilib 
olingan botiqlik