Arxitekturaviy kompozitsiya asoslari

M etr va ritm bo'yicha klauzura va vazifalar
Amaliy mashqlarning dastlabki maqsadi talabani metrik qator, uning 
«oddiy» va «murakkab» xillari bilan tanishtirishdan iborat. Mashqlar qattiq 
qog‘ozdan yasalgan supa (platforma) ustiga qo'yilgan hajmlarda bajariladi. 1 -
2 klauzurlami talaba hajmsiz ham topshirishi mumkin. Bunday holda platfor- 
mada hajmlaming o‘rinlari to‘g‘ri to‘rtburchak shakllarida chizilib ularning 
balandliklari mm larda yozib qo‘yiladi. Ritm ni o ‘rganishdan maqsad: tala­
bani ritmning «oddiy» va «murakkab» xillari, ularning xossalari bilan tanish­
tirishdan iborat. Talaba ritmik qator tuzishning matematik va grafik unsurlari- 
dan foydalanishni o ‘rganadi. Mashqlar m aketlarda bajariladi.
1-klauzura.
HAJM VA UN IN G TA’S IR MAYDONI
Klauzuraning dastlabki bosqichida m aket asosida (fanerda yoki qattiq 
qog‘ozda) kattaligi bir xil boMgan 2 parallelepipedlar o ‘zaro niuvozanat 
holatida joylashtiriladi. Parallelepipedlaming asoslarini planshetga (fanerga 
yoki qattiq qog‘ozga) tarhlarini chizish kerak. Bitta parallelepipedni boshqa 
balandroq parallelepiped bilan almashtirib m uvozanatini tiklash kerak. Pa- 
rallelepipedlaming yangi tarhlarini grafik qayd etish lozim. N atijalarini 
taqqoslash zarur. hajmning vizual maydoni tushunchasiga alohida urg‘u beri- 
Iadi. Klauzurada o ‘lchami 20x30 sm, oMchamlari 3x3x3 va 3x3x9 sm 
bolgan ikki parallelepipedlar kerak bo‘ladi. Parallelepipedlarni oldindan 
uyda qog‘oz, karton, yog'ochdan (xohishga qarab) tayyorlab kelish lozim. 
Rezina yelimi yoki PVA, chizg‘ich, tush kerak bo'ladi.
2-klauzura.
M ETRIK QATORDAGI M IN IM A L , OPTIM AL VA 
MAKSIMAL ORALIQLAR
7-9 bir xil kattalikdagi unsurlardan uchta oddiy metrik qator tuziladi:
a) unsurlar bir-biridan eng katta oraliqda, lekin o'zaro bog‘liqligi saq- 
langan holda olinadi, ya’ni unsurlarning oraliqlari shunday olinsinki, agar 
ular yanada kattalashtirilsa, unsurlar qator sifatida idrok etilmaydi, b ir- 
biridan ajralib alohida-alohida idrok etiladi;
b) unsurlar bir-biridan optimal, m utanosib oraliqda olinadi, y a’ni 
oraliqlar unsurlarning hajmlariga nisbatan m uvozanatda, mos ravishda oli­
nadi;
d) 
unsurlar bir-biridan minimal, eng kichik oraliqda, lekin alohidali- 
gi saqlangan holda olinadi, ya’ni unsurlarning oraliqlari shunday olinsin-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ki, agar oraliqlar yanada kichiklashtirilsa, unsurlar qator sifatida idrok 
etilmay, qo‘shilib bir hajm sifatida idrok etilib qoladi.
Vazifa darsxonada bajarilib, o‘qituvchiga maketning asosigina hajmiarsiz 
topshirilishi mumkin. Unday holda maketning asosida unsurlarning o'rinlari 
va balandliklari belgilab q o ‘yiladi.
Vazifa uchun kerakli bo ‘ladigan narsalar: 20x40 sm oMchovli asos, 
maket uchun 1x3x1 sm oMchovli 7 ta, 1x3x10 sm o ‘lchovli 9 ta, 1x3x5 sm 
oMchovli 7 ta, 1x3x10 sm oMchovli 5 ta qog'oz, karton yoki yog'ochdan 
parallelepipedlar yasaladi.