Қарақалпақ МӘмлекетлик университети экономика кафедрасы микроэкономика пәнинен

ОҚЫЎ-МЕТОДИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛЛАР

Базар нызамларына тийкарынан барлық материаллық затлар өндириўши субъектлар қысқа мүддетли дәўир аралығында максимал пайда алыўға умтылады. Буның тийкарғы себеплеринен бири - қысқа мүддетли дәўирде ресурслар баҳаларының өзгериўшеңлигинде. Талап ҳәм усыныс нызамына тийкарынан материаллық затлар өндириўши барлық фирмалар ресурслар базарынан белгили түрдеги ресурсларды сатыў етип, өндирис процессин әмелге асырады.
Өндирис процесси – бул фирмалардың тийкарғы хызмет түри болып, бул процесс шекленген өндирис ресурсларынан пайдаланған ҳалда әмелге асырылады. фирмалар өндирис процессинде шекленген факторлардың ири үш топарынан пайдаланады:
- мийнет;
- капитал;
- шийки зат ҳәм материаллар.

Сайланған өндирис факторлары муғдары менен, усы факторлардан пайдаланған ҳалда максимал ислеп шығарылған өним муғдары ортасындағы байланыслылықты өндирис функциясы арқалы сәўлелендириў мүмкин:

.


Өзгермес қәрежет (FC - fixed cost) - бул қысқа мүддетли аралықта өним өндирис көлемине байланыслы болмаған қәрежет болып табылады (өним өндирис көлеми асқанда да, кемейгенде де өзгермейтуғын қәрежет). Өзгермес қәрежетлерге бинадан. техникадан, имаратлардан, өндирис үскенелеринен пайдаланыў менен байланыслы ҳәрекетлер, ижара ҳақы, капитал ремонтлаў, административ ҳәрекетлер киреди.
Орташа өзгермес қәрежет (AFC - Average Fixed Cost) - бир бирлик өнимге туўры келетуғын өзгермес қәрежет болып, ол төмендегише анықланады:
.
Орташа өзгермес қәрежет өним көлеми өсиўи менен кемейип барады.
Өзгермес қәрежет ҳәм орташа өзгермес ҳәрекетлер сызығы графикт төмендегише сүўретленеди (1-сүўрет).


1-суўрет. ҳәм chiziqlаri grаfigi.


Өзгериўшең қәрежет (VC - Variable Cost) - өним өндирис көлемине байланыслы болған қәрежет, яғный өним көлеми асқанда яки кемейгенде өзгеретуғын қәрежет. Өзгериўшең қәрежет ке байланыслы функция болып, көринисинде жазылыўы мүмкин. Өзгериўшең қәрежетлерге шийки затқа, электроэнергияға, газге, жәрдемши материалларға болған ҳәрекетлер ҳәмде жумыс ҳақы киреди.
Орташа ҳәрекетлер сондай қәсийетке ийе, өндиристиң басланғыш бөлиминде оның өсиў тезлиги өним өндирис тезлигинен жоқары болады, өндирис көлеми оптимал өлшемге ерискенде өзгериўшең ҳәрекетлер кемейип, оннан кейин және асады.