Аплв1тот1 Jill. V b tk kaffTAlv grant bulalari

303

S a k k i z i n c h i b o b
JO'NAB KETISh
Glenarvan bir qarorga kelgandan keyin uni amalga oshirishni cho‘zib yuradigan odam lardan emasdi. Paganelning taklifi qabul qilinishi bilanoq, Glenarvan yo‘lga chiqishni iloji boricha tezlatishni buyurdi. Yo‘lga chiqish indingi kunga, 22-dekabrga belgilandi.
A vstraliyani kesib o‘tishdan nima kutsa bo‘lardi? Rostki kapitan G rantning shu q it’ada ekani aniq fakt ekan, bu sayohat yaxshi n atijalar olib kelishi mumkin. Bu sayohat foydali, muhim m a’lum otlar topish im koniyatini ko'paytiradi.
To‘g‘ri, ayohatchilar kapitanni xuddi o‘ttiz yet­ tinchi paralleldan topishni umid qilmas, lekin biror yerda G arri G rantning daragini eshitishga umid bog'lardilar, juda bo'lm aganda, ular q it’ani kesib o‘tmoqchi bo'lgan yo‘l — o‘ttiz yettinchi parallel — to ‘g ‘ri kema halokatga uchragan joyga olib chiqadi-ku. Eng muhimi ham shu.
Bundan tashqari, agar A yrton sayohatchilarga qo'shilishga rozi bo'lsa va V iktoriya viloyatining o‘rm onlarida yo‘l boshlab borib, ularni q it’aning shar-

qiy	sohiliga	olib	chiqsa,	bu m uvaffaqiyat qozonish
im koniyatini		yana	ham o rttirgan		bo‘ladi. Glenarvan
buni	tushunardi,		shuning	uchun	u G arri G rantning

sobiq yo‘ldoshini o‘ziga yordamchi qilib olib ketishni o‘ylat>, xo‘jayindan A yrtonga bizning yo‘l boshlovchimiz bo‘ling deb taklif qilsam, xafa bo‘lmay-sizm i, deb so'radi. Paddi O’M ur A yrtondek

m ehnatkash xizm atkorni qo‘ldan chiqarishga achin-

sam ham, lekin bunga qarshi emasman deb rozilik bildirdi.
— X o'sh, A yrton, «Britaniya»da halokatga uchra-ganlarni axtarish maqsadida uyushtirilgan ekspedit-siyam izda ishtirok etishga rozimisiz?
A yrton bu savolga darrov javob bermadi. H atto u bir necha m inut ikkilanib qolgandek tuyuldi, lekin bir oz o‘ylab olgach:

— Xo‘p, ser, — deb javob berdi u, — men sizlar bi­ lan boraman, kapitan G rantdan biror darak topib berolmagan taqdirda ham, har holda uning kemasi halokatga uchragan yerga boshlab bora olaman.

— Rahm at, A yrton, — dedi Glenarvan.

304

— R uxsat etsangiz sizga b itta savol bersam , ser.
— Gapiring, do‘stim!

— Siz «Dunkan» bilan qayerda uchrashasiz?

— Agar A vstraliyani bir sohildan ikkinchi sohil-gacha kesib o'tishga to ‘g ‘ri kelmasa, M elburnda; bor-di-yu qidirish ishlarim iz q it’aning sharqiy sohiligacha davom etsa, unda o‘sha yerda uchrasham iz.

— Lekin unda kem aning kapitani...

—	Kem aning	kapitani	M elburnda	m ening
buyrug‘imni kutib turadi.			A yrton, —	menga is-
—	Ma’qul, ser,	— dedi
honavering.

— Ishonaman, A yrton, — dedi G lenarvan. «Dunkan»ning yo'lovchilari botsm anga qizg‘in
tashakkur bildirdilar. K apitanning bolalari unga qan-day qilib m innatdorchilik izhor qilishni bilm asdilar. Ayrtonning bu qaroriga aqlli va m ehnatkash xiz-m atkoridan ajralib qoladigan irlandiyalik kolonistdan

boshqa hamma xursand bo‘ldi. Ammo Paddi O’M ur

botsm anning ekspeditsiyada ish tiro k etishiga

Glenarvan juda k atta aham iyat berayotganini ko‘rib,

o‘ziga yetadigan bu zararga ko‘ndi. G lenarvan

A vstraliyani kesib o‘tish paytida ekspeditsiyaga ke­

rak bo‘ladigan ot-ulov topib berishni irlandiyalikka topshirdi. Bu to ‘g ‘rida bitishib, A yrton bilan kelishib olgach, sayohatchilarim iz kemaga qaytdilar.
Orqaga juda xursand bo‘lib qaytdilar. Planlar bu-tunlay o'zgarib ketdi, taraddudga o‘rin qolmadi. Endi bu mard sayohlar halokatga uchraganlarni o‘ttiz yet­ tinchi parallel bo‘ylab tavakkaliga qidirm aydilar. Garri G rant shu q it’ada, bunga endi hech qanday shubha qolmadi, shuning uchun odatda shubhalardan keyin bir ishga ishonch tu g ‘ilganda bo'lgandagi kabi hammaning qalbi sevinchga to ‘lgan. Hamma ish silliq bitsa, «Dunkan» ikki oydan keyin G arri G rantni Shotlandiyaga yetkazib boradi.
Jon Mangls Paganelning A vstraliyani kesib o'tish to ‘g ‘risidagi taklifini qo'llaganda, ekspeditsiyada bu safar «Dunkan»ning ayol yo'lovchilari bilan birga men ham ishtirok etam an deb um id qilgan edi. U Glenarvan bilan shu to ‘g‘rida gaplashar ekan, o‘zi-ning ekspeditsiyada ishtirok etishining foydasi juda ko‘p ekanini isbot qilishga urindi: o'zining missis Elen bilan G lenarvanga juda sodiq ekanini, karvon

305

tashkil qilishda ko‘p foydasi tegishini, «Dunkan»ni rem ont qilishayotganda kapitanning unda bo'lishi zarur emasligini gapirdi. Xullas, Jon Mangls ming xil dalil-isbotlar keltirdi-yu, o‘zi uchun eng m uhim bo‘lgan b itta sabab to ‘g‘risida og‘iz ochmadi.
— B itta savolim bor sizga, Jon, — dedi Glenarvan yosh kapitanning gaplarini eshitib bo‘lib: — Yordamchingizga to ‘la ishona olasizmi?
— To‘la ishonam an, — deb javob berdi Jon Mangls. — Tom Ostin yaxshi dengizchi, u «Dunkan»-ni Melburnga olib borib, yaxshilab rem ont qiladi, keyin esa kemani tayin qilingan yerga aytgan kunimiz yetkazib boradi. Tom o‘z vazifasini o‘lsa ham bajara-digan, intizomga qattiq rioya qiladigan odam. U beril-gan buyruqni bajarishdan hech vaqt bosh tortm aydi, yoki uni kechikib bajarm aydi. Siz unga menga ishon-gandek ishonaversangiz bo'ladi, ser.
— Bo‘bdi, Jon, siz biz bilan borasiz, — dedi Glenarvan, keyin jilmayib qo‘shib qo‘ydi: — Meri G rantning otasini axtarib topganimizda, sizning ham o‘sha yerda bo'lishingiz yaxshi-da.

— 0 ser! — dedi g‘udurlab Jon Mangls.

Yosh kapitan boshqa hech narsa deya olmadi. U rangi quv o‘chib, G lenarvanning o‘ziga uzatilgan qo'lini mahkam qisdi.
Ertasiga Jon Mangls duradgor usta va oziq-ovqat-larni olib ketayotgan m atroslar bilan yana Paddi O’M urning uyiga jo‘nadi. U irlandiyalik bilan birga-likda ekspeditsiya uchun zaru r bo‘lgan ot-ulovni tayyorlashi kerak edi.
Kolonistning butun oilasi aytganiga qarab ish boshlash uchun, uni kutib turardi. Ayrton ham shu yerda, u mahalliy sharoitni bilgani uchun har xil ke-rakli m aslahatlar berib turdi.
Paddi O’Mur bilan A yrtonning gapi bir joydan chiqdi: ular ayollarning ho'kiz qo‘shilgan aravada, erkaklarning otda safarga chiqishini m aslahat ko‘rdi-lar. Irlandiyalik ekspeditsiyaga aravani ham, ot va ho'kizlarni ham o‘zi topib beradigan bo‘ldi. Uning ar-avasi uzunligi yigirm a fu t keladigan, ustiga brezent yopilgan arava ekan. A ravaning to 'rtta la g'ildiragi yaxlit yog'ochdan ekan, uning na kegayi bor, na tegarchagi, na tem ir gardishi, xullas oddiy bir du-maloq yog'och taxta. A ravaning oldingi iqqi g‘ildira-

306

gi o‘rnatilgan o‘q bilan keyingisining oraligi juda kat-ta, ular arava kuzoviga juda qadimiy sodda usulda o‘rnatilganki, aravani biror tomonga darhol burish-ning sira iloji yo‘q; oldingi o‘qqa o'ttiz besh fut ke-ladigan uzundan-uzun shoti o'rnatilgan; unga uch juft ho‘kiz qo‘shiladi. Ho‘kizlarni aravaga bo‘yintu-ruq va unga o'rnatilgan temir halqa yordami bilan qo‘shiladi. Bu uzun, tor, beso‘naqay aravani haydash, ho‘kizlarni faqat bittagina uchi nayza tayoq bilan boshqarish uchun juda epchil bo'lish kerak. Lekin Ayrton irlandiyalikning fermasida buni yaxshilab o‘rganib olgandi. Paddi O’Mur Ayrton buni uddalay oladi, deb ishonch bildirdi. Shuning uchun aravakash-lik vazifasi Ayrtonga yuklandi.
Hech qanday ressorsiz kattakon arava yurishga ju­ da noqulay edi, albatta. Lekin boshqa iloj yo‘q edi, shuning uchun shu aravada safarga chiqaverishga majbur bo'ldilar. Jon Mangls aravani bu jihatdan yaxshilashning boshqa ilojini qilolmagach, juda bo‘lmasa, uni ichki tomonidan qulayroq qilishni o‘yla-di. U dastlab taxta bilan aravani ikki bo‘limga ajrat-di. Orqa qismi oziq-ovqat, bagaj va mister Olbinet-ning safar oshxonasini joylashga, oldingi qismini esa sayohatchi ayollar ixtiyoriga topshirish mo‘ljallandi. Aravaning bu qismini duradgor shinamgina uychaqa aylantirdi, tagiga qalin gilam solishdi, shiringina bit­ ta stolcha bilan Elen va Meri Grantga deb ikkita di-vancha o‘rnatildi. Kechasi salqin tushganda uycha-ning charm to‘siqlarini tushirib qo‘yilsa, u issiqqina joy bo‘lardi. Jala quyib, zarurat tug‘ilsa, erkaklar ham unda boshpana topishlari mumkin, lekin ular odatda chodirda tunashlari kerak edi. Jon Mangls bu kichkinagina xonaga ikkala ayol uchun zarur bo'ladi-gan barcha narsani joylashtirdi. Elen bilan Meri Grant «Dunkan»dagi qulay kayutalarini qo‘msab achinmaydigan bo‘ldilar.
Erkaklarning ishi oson edi. Glenarvan, Paganel Robert Grant, Mak-Nabbs, Jon Mangls va bu yangi ekspeditsiyada ham Glenarvanni kuzatib borayotgan Vilson bilan Myulrediga yettita ot hozirlandi.
Ayrton aravakash bo‘lgani uchun aravada ketishi kerak edi, mister Olbinet esa otda yurishdan yuragi bezillagani uchun omborga joylashib olsa ham bo‘la-verardi. Otlar bilan ho‘kizlar fermaning o‘tloqlarida

307