Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1. Ma'muriy-buyruqbozlik sharoitida davlatni boshqarishda davlatning roli qanday edi?

2. Partiya rahbarlik rolining qonuniy yo’I bilan mustahkam-lanishi qanday oqibatlarga olib keldi?

3. Jamoat tashkilotlari huquqlarining cheklanishi nimalarda namoyon bo’ldi?

4. Kommunistik partiya bilan bugungi siyosiy partiyalar o’rtasidagi farqlarni ko’rsating.

50-§. AHOLINING o’SISHI VA MILLIY TARKIBIDAGI o’ZGARISHLAR

Ahol. sonmmg o’sish. Respublikamizda aholi va mehnat resurslari 1971-1985 yillarda yuksak sur'atlar bilan o’sib borgan. Aholining asosiy qismi qishloq joylarda yashagan. Ajdodlari qadim-dan yashab kelgan yerlarga bog’langanlik, ko’chib yurishga moyillikning yo’qligi respublika aholisiga xos xususiyat edi.

O’zbekiston aholisining umumiy soni o’sha yillari 11,7 mln kishidan 18,4 mln kishiga yetdi. Aholi sonining tez o’sishi natijasida O’zbekiston aholisining Ittifoq umumiy aholisi miqdoridagi salmog’i ham muntazam o’sib bordi. Aholining asosiy qismi O’zbeklardan iborat bo’lib, respublika aholisi tarkibida ularning salmoq'i 1970-yilgi 65,4 foizdan 1989-yilda 71,4 foizga yetdi.

Respublikada demografik vaziyat ancha murakkab-lashdi. Aholining tabiiy o’sishi tez sur'atlarda davom etdi. Respublikamiz bu ko’rsatkich bo’yicha Tojikistondan keyin Ittifoqda ikkinchi o’rinda turgan. Respub-likamiz aholisining tabiiy o’sishi Ittifoqdagiga nisbatan 3 baravardan ziyod bo’lgan. Mazkur yillarda respublikada ko’plab sanoatlashgan shaharlarning vujudga kelishi natijasida ham aholi soni ortdi.

Sovet hukumati amalga oshirgan milliy siyosat oqi-batida shahar aholisining ko’payishi O’zbekistondagi ijti-moiy-siyosiy vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Farg’ona, Andijon, Toshkent viloyati shaharlarida aholi-ni uy-joy, bog’cha va ish bilan ta'minlash masalasi qiyinlashdi.

Respublika shahar aholisining umumiy soni ko’pa-yishda davom etdi. Masalan, 1970-yili respublika shahar aholisi 36,6 foizni tashkil etgan bo’lsa, 1986-yilga kelib 40,5 foizga yetdi.

O’zbekistonda aholining nisbatan tez sur'atlarda o’sishi birinchi navbatda tug’ilish darajasiga bog’liq. Respublikaning 60 foizga yaqin aholisi istiqomat qiluvchi qisVVoq joylarda tug’ilish nisbatan yuqori bo’ldi. Qish-

345

loqda tug’ilishning ko’payishiga ijobiy ta'sir qilgan omil-lardan biri ko’p bolalilik an'anasining saqlanib qolgani edi.

O’zbekistondagi qulay demografik vaziyat ham tug’ilishning ortishiga ijobiy ta'sir qildi. Bunday qulaylik respublika aholisi tarkibida ayol va erkaklar soni nisba-tining tengligi, nikohga kirish darajasining yuqoriligi, nikohdan chiqish va ajralish hollarining kamligi bilan izohlanadi.

Shunday qilib, uzoq yillar Ittifoq markazi hukmron-ligi va tazyiqi ostida yashab kelgan respublikamiz aholisining o’sishi va milliy tarkibida juda katta o’zga-rishlar sodir bo’ldi. Bu o’zgarishlar nafaqat sobiq sovet respublikalarining, balki Osiyo va Yevropa mamlakatla-ridagi millat va elatlar vakillari hisobiga ham boyidi.