|
Taqrizchi:Tarix fanlar nomzodi, dotsent E.Qobilov
Haq olinur, berilmas. Mahmudxo’ja Behbudiy .
K I R I SH
Qo’lingizdagi darslik Vatanimiz tarixining eng murakkab va ziddiyatli, og’ir yo’qotishlar va talafotlar, fojeali voqealarga boy, shuningdek, ajdodlarimizning yurt ozodligi va mustaqilligi uchun olib borgan qahra-monona kurashlari, mag’lubiyatlari va zafarlari, fidokorona mehnatlaridan iborat sovet davri tarixini o’z ichiga oladi.
1917-yili Turkistonda muhim siyosiy o’zgarishlar yuz berdi. Mintaqa xalqlari mustamlakachilikning 50 yillik zulmiga qarshi milliy-ozodlik kurashini avj oldirib yubordilar. Ma'rifatparvarlik harakati sifatida vujudga kelgan jadidchilik Turkiston taqdiri hal qilinayotgan paytda O’zbek xalqini g’oyaviy jihatdan birlashtiruvchi kuch sifatida maydonga chiqdi. Mahmudxo’ja Behbudiy, Munavvar Qori, Ubaydullaxo’ja Asadullaxo’jayev. (Ubaydulla Xo’jayev), Mustafo Cho’qayev, Ahmad Zaki Validiy To’g’on kabi jadid taraqqiyparvarlari Turkistonga muxtoriyat maqomi berish uchun kurashdilar va siyosiy jarayonlarga faol aralashdilar. o’lka xalqlarining dast-labki ijtimoiy-siyosiy jamiyati — «Sho'roi Islomiya» tuzilib, u muxtoriyatchilik harakatining tepasida turdi. Bu paytda Buxoro amirligi va Xiva xonligi hududida Yosh buxoroliklar va Yosh xivaliklar partiyasi a'zolari demokratik islohotlar o’tkazish uchun o’z faoliyatlarini kuchaytirdilar. Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo’jayev, Polvonniyoz Hoji Yusupov ularning rahbarlari edi. Afsuski, 1917-yil noyabrda tashkil topgan Turkiston Muxtoriyati hukumati — xalqimiz tarixidagi dastlabki demokratik hukumat oradan ko’p o’tmay mustabid sovet tuzumi va bosqinchi qizil askarlar tomonidan qonga botirildi. Hukumat faoliyat ko’rsatgan Qo’qon shahri vayron qilindi, tinch aholi qirg’inga duchor etildi. 1918-
yil fevral oyida dastlab Qo’qon atroflarida boshlangan istiqlolchilik harakati tez orada butun Turkiston mintaqasiga tarqaldi. Farg’ona vodiysida Kichik va Katta Ergash, Madaminbek, Shermuhammadbek, Islom Pahlavon, Yormat Mahsum, Buxoroda Ibrohimbek, Anvar Posho, Mulla Abdulqahhor, Xorazmda Junaidxon kabi qo’rboshilar harakatga qo’mondonlik qilishdi. Biroq Turkistonning mustaqilligi va ozodligi uchun kurashgan istiqlolchilar sovet davrida «bosmachi» va «xalq dush-mani» sifatida ko’rsatilib, jamoatchilik fikri shu yo’na-lishda shakllantirildi. Aslini olganda, istiqlolchilik hara-katining boshidan oxirigacha bir buyuk g’oya ustunlik qilgan edi. Bu g’oya butun Turkistonning milliy istiqloli va mustaqilligi g’oyasi bo’lib, u harakatning asosiy maqsadi bo’lib qolaverdi. Istiqlolchilik harakati tarixi O’zbek xalqining sovet davri tarixiga uning eng shonli va zafarli, shuningdek, qayg’uli va dard-alamli sahifalari bo’lib yozildi.
Mustabid sovet rejimi qaror topgan O’zbekiston iqti-sodiyoti Markaz manfaatlariga bo’ysundirildi. Hosildor O’zbek tuprog’ida ungan noz-ne'matlar, turli mevalar, paxta, pilla, qorako'1 teri va boshqa xom ashyo mahsu-lotlari, zaminimiz ostidan topilgan tabiiy boyliklar: oltin, uran, tabiiy gaz, neft va boshqalar doimiy ravishda Markazga tashib ketildi. SSSRning agrar respublikalari-dan biriga aylangan O’zbekiston SSRda paxta yakka-hokimligi o’rnatildi. 60-yillarga kelganda Orol dengizi-ning qurishi boshlandi va u mintaqadagi ekologik muhitga jiddiy zarar yetkazdi. Natijada xalq salomatligiga har tomonlama jiddiy putur yetdi, uning turmush darajasi pasaydi.
Sovet davrining eng katta fojeasi xalqimizning mustamlakachilik zulmi ostida azob chekkanligi bo'1-di. Kommunistik mafkuraning bahaybat mashinasi xalq ongiga «kommunizm jannati» haqidagi cho’p-chaklarni doimiy ravishda tiqishtirishga urindi. So’z bilan ish birligining yo’qligi, poraxo’rlik, sansalorlik, kommunistik manmansirash sovet rejimining eng katta illatlari edi.
Qariyb 75 yil davom etgan mustabid sovet tuzumi yillarida xalqimiz yuragida doimo bosqinchilarga nisbatan nafrat va qahr-g’azab jo’sh urdi.Sovet tuzumiga qarshi kurash goh oshkora, goh pin-hona shaklda davom etib, 1991-yil 31-avgustda vulqon kabi portladi. Yovuzlik imperiyasi bo’lgan qizil salta-nat — SSSR quladi. O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining e'lon qilinishi o’tmishi kamida uch ming yilga borib taqaladigan O’zbek xalqi va davlatchili-gi tarixida muhim voqea bo’ldi.
Xalqimizning 125 yillik orzusi ushaldi, u o’z mustaqil milliy davlatchiligini qayta tikladi. O’zbekiston mus-tamlakachilik zanjirini uloqtirib tashlab, mustaqil taraqqiyot yo’lini tanladi. O’zbekiston Respublikasi mus-taqillikning dastlabki yillaridayoq jahon hamjamiyati davlatlari qatoridan o’z munosib o’rnini egalladi.
Biz ushbu 10-sinf darsligini mutolaa qilish jarayonida sovet davrida yuz bergan murakkab voqealarning xilma-xil talqiniga duch kelasiz. Totalitar tuzum davrida O’zbek xalqi asl farzandlarining qatag’on qilinishi, yuz minglab kishilarning begunoh o’ldirilishi, muqaddas dinimiz islomning taqiqlanishi, mulkdorlar tabaqasining tugatilishi, ma'naviy qadriyat-larimizning toptalishi, O’zbek tilining kamsitilishi va tahqirlanishi, ulug’ davlatchilik shovinizmi va ruslash-tirish siyosati to’g’risidagi mavzularni o’qib, chuqur o’yga botamiz. Biroq, biz — millatning kenja bo’g’ini, O’zbekistonning XXI asrdagi bunyodkorlari, shuni unutmaymizki, Vatanimizning aynan sovet davri kechgan qariyb 75 yillik tarixi ham bizning tariximiz, ajdodlari-miz tarixidir. Bu davrda xalqimiz o’zining fidokorona mehnati bilan O’zbekistonni Sharqdagi zamonaviy qishloq xo’jalik respublikasiga aylantirgan edi. Ma-daniyat, maorif, sog’liqni saqlash va ijtimoiy ta'minot sohalarida ayrim yutuqlarga erishildi. Bu yillarni xalqimiz hayotidan o’chirib tashlash mutlaqo mumkin emas. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov haqli ravishda ta'kidlaganidek, «Bu yillar tarixi — bu bizning tariximiz, xalq tarixidir. Tarixdan esa voz kechib bo'lmaydi».
Do'stlaringiz bilan baham: |
