Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1. Mirzacho’I, Qarshi dashtlari, Surxon-Sherobod vodiysini o’zlashtirish to'g'risida so’zlab bering.

2. Oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirishdagi og'ir ahvolning sabablarini tushuntirib bering.

3. Shaxsiy tomorqa xo’jaliklari faoliyatining cheklanganligi nimalarda ko’rindi?

4. Qishloq xo’jalik kadrlari tayyorlashdagi asosiy kamchilik-larni ochib bering.

45-§. AHOLI TURMUSH DARAJASIDAGI o’ZGARiSH VA MUAMMOLAR

Ijtimoiy soha

Urushdan keyingi yillarda Markaz asosiy e'tiborni mamlakat mudofaa qudratini

mustahkamlashga qaratdi. Aholining turmush darajasini yaxshilash masalalariga byudjet mablag’larini ajratishda qoldiq prinsipi qo’Uandi. Uning mohiyati shundan ibo-rat ediki, ishlab chiqarish uchun sarf qilinishi zarur bo’lgan xarajatlardan qolgan mablag’lar ijtimoiy das-turlarga ajratilardi. Bu siyosat ma'muriy-buyruqbozlik, totalitar tartibotning salbiy oqibati edi. Urushdan keyin-gi yillardan boshlab ijtimoiy o’sishda sustlashish yuz berdi, keladigan haqiqiy daromadlar, davlat va kooperativ savdosida chakana mol almashinuvi, maishiy xizmat ko’rsatish hajmining o’sish sur'atlari pasayib bordi.

Xalq xo’jaligini tiklash va rivojlantirish yillarida ijtimoiy sohaning rivojlanishiga qilinadigan sarf-xara-jatlar sezilarli darajada cheklangan edi. Chunki respublikaning iqtisodiy va mudofaa imkoniyatlarini mustahkamlash talab qilinardi. Rahbar organlar va xo’jalik xodimlarining asosan ishlab chiqarish vazi-falarini hal qilishga qaratilgan pozitsiyasi ijtimoiy muammolarni orqa o’ringa surib qo’ygan edi. Kapital mablag’larning asosiy qismi og’ir sanoatni rivojlan-tirishga va juda arzimas qismi yengil va oziq-ovqat sanoatini taraqqiy ettirishga berilardi.

o’sha yillarda respublikada aholini oziq-ovqat va sanoat mollari bilan ta'minlash og’ir ahvolda edi. Urushdan keyingi yillarda xalq xo’jaligining bu sohalari-ni rivojlantirishga yetarli e'tibor berilmadi. 1963-yili 1940-yilga nisbatan respublika sanoati 5 baravar, mashinasozlik 164 foiz o’sgan bo’lsa, oziq-ovqat sanoati ikki, sanoat ikki yarim baravar o’sdi, xolos. Hatto ayrim muhim iste'mol mollari ishlab chiqarish orqaga ketdi. 1960-yili 1940-yilga nisbatan davlatga g’alla topshiiish ikki baravar, sholi topshirish 4,5 baravar kamaydi. 1960— 1970-yillarda go’sht (97 mingtonnadan 94 ming tonnaga), mol yog’i ishlab chiqarish (8 mingdan 6 mingga) ozaydi. Respublika aholisining boshqa respub-likalar aholisiga nisbatan go’sht, sut, baliq, tuxum, kar-toshka va boshqa mahsulotlar iste'mol qilishi bir necha baravar kam bo’ldi.

Aholini ijtimoiy himoyalash cheklangan edi. 1956-yilga qadar kolxozchilar davlat pensiyasi va nafaqalari-dan foydalanish huquqidan mahruin bo’ldilar. Nafa-qaxo’r va faxriylarga beriladigan pensiya va nafaqalar miqdori juda kam edi. Shu bilan biiga, 50—60-yillarda inflyatsiya va narx-navoning oshishi tufayli pensiya va nafaqalar miqdori oylikka nisbatan kam ortdi. Faxriylar, nafaqaxo’rlar, nogironlar, bolali ayollarning moddiy ahvoli o’ta og’ir edi.

Ijtimoiy sohaga byudjetdan qilinadigan sarf-xarajatlar salmog’i kamayishda davom etdi. Ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarga respublika byudjetidan qilingan sarf-xarajatlar miqdori 1970-yili 1940-yildagiga nisbatan ancha kam edi. Shu bilan birga, dehqon va hunarmandlarga yakka mehnat faoliyati bilan shug’ullanib, qo’shimcha daro-mad olish taqiqlangan edi. Bu hol respublika aholisining qashshoqlashishiga olib keldi.

Ijtimoiy-maishiy infrastruktura sohalari — turar joy, kommunal xo’jaligi, maishiy xizmat ko’rsatish, sog’liqni saqlash mushkul ahvolga tushib qoldi.