Anguage and literature til va adabiyot



Download 38,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/126
Sana29.08.2021
Hajmi38,34 Mb.
#158840
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   126
Bog'liq
3-son

Siroj FAZILOV, 

Samarqand viloyati Toyloq tumanidagi 

26-maktabning ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi

XALQ OG‘ZAKI IJODI VA ZAMONAVIY DOSTONCHILIK 

Bu esa xalq dostonlariga xos an’anaviy usuldir. Buni 

dostonning dastlabki sahifalaridan to so‘ngigacha ku-

zatish mumkin. 

Masalan: “Zambarak to‘pchilarimiz, nayza-

li o‘qchilarimiz, osmonda uchuvchilarimiz, yerda 

qiruvchilarimiz dushmanning dodini berib tura bersin. 

Endi gapni oqtovliklardan – baxshili-botir yurtdan, har 

mushkulni hamisha yengishga qodir yurtdan, o‘ktam 

bahodir yurtdan, ko‘rmagan, bilmagan tamom armonda 

yurtdan eshiting”

1



E’tibor berilsa, parchadagi “to‘pchilarimiz”, 

“o‘q chilarimiz”; “uchuvchilarimiz”, “qiruvchilarimiz”; “bo-

tir”, “qodir”, “bahodir” singari ifodalar ichki ohangdorlikni 

vujudga keltirishdan tashqari epik bayon usuliga ham 

aylangan. 

Asar hajm jihatidan birmuncha salmoqli. Dostonda 

Qorasochning front orqasida turib turmush o‘rtog‘i 

Noryigitga, jangchilarga madad bo‘lishi, frontga iqti-

sodiy yordam qilishi, bitta-yu bitta o‘g‘lini ham ota, 

ham ona bo‘lib tarbiyalab voyaga yetkazishi voqealari, 

ayollar va qariyalarning shijoatli mehnati, urushdan 

keyingi yillardagi hayot oqimi xalq dostonlaridagi kabi 

keng, nasr va nazm uyg‘unligida aks ettirilgan.

Adabiyotshunos G‘.Mo‘minov “Qorasoch” dosto-

niga munosabat bildirar ekan, yozadi: “Dostondagi 

kam chiliklardan biri shundaki, u hozirgi zamon doston-

chiligida keng qo‘llanuvchi (voqeadan voqea chiqaruv-

chi va yagona sujetni tashkil etuvchi) epizodlar, situat-

siyalarni bir zanjirga tizmoqchi bo‘lgan. Lekin asarning 

umumiy qurilishi, bayon usuli folklordagi traditsion dos-

ton uslubida qurilgani uchun negadir o‘zini oqlamaydi”

2



Bunda u Begjon suyuq bilan bog‘liq epizodning asar-

dagi umumiy voqealar tizimiga singishmaganligini misol 

qilib keltiradi. Haqiqatan, mazkur epizod asar sujetidan 

uzilib qolganday taassurot uyg‘otadi. Shu ma’noda 

G‘.Mo‘minov mulohazalariga qo‘shilish mumkin.

Saj’ usuli o‘zbek dostonchiligida nazm va nasr 

uyg‘unligida yozilgan dostonlarning nasr qismi-

da uchray di. Biroq asarda tasvirlangan voqelikning 

boshidan oxirigacha saj’ usulida bayon etilishi To‘ra 

Sulaymon badiiy mahoratining betakror qirrasi sifatida 

o‘zbek dostonchiligi sahifalarini boyitdi.

Erkin Vohidovning “Orzu chashmasi” dostonida 



xalq dostonlarining motivlari qo‘llanilganligi kuzatiladi. 

Bu asardagi voqelikning epik talqinida yaqqol ko‘rina-

di. Jumladan, Orzu Og‘ado‘stga bo‘lgan ishqini qan-

day bildirishni bilmay, chashmadan maslahat so‘raydi. 




veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz

45

2020-yil 1-son



Kichik tadqiqot

Chashma unga sevgi xatini yozib, gulbarg qatiga joy-

lab, suvga oqizishini o‘rgatadi. Odatda, xalq doston-

chiligidagi epik tasvirga ko‘ra qizning o‘z sevgisini oshiq 

yigitga turli ramziy belgilar orqali ayon etishi, uni suv 

yo‘li orqali oshiq yashaydigan manzilga uzatishi motivi 

an’anaviydir. Bu motiv “Kuntug‘mish” dostonida ham 

uchraydi. Xolbeka Kuntug‘mishni tushida yaxshi ko‘rib 

qoladi; suratkashga rasmini chizdirib, o‘zi yasatgan til-

la sandiqda uni daryoga oqizadi

3

. Ko‘rinadiki, mazkur 



epizodlarda mohiyatan yaqinlik bor. Shoir shu xalqona 

motivdan ijodiy foydalangan holda zamonaviy voqelikni 

ishonarli ifoda etishga erishgan.

Oydin Hojiyevaning dostonchilikdagi izlanishlarida 

o‘ziga xos adabiy hodisa bo‘lgan “Najot” dostonida ham 

yuqorida qayd etilgan jihatlar kuzatiladi. Unda “Malikai 

ayyor” xalq dostoni motivlaridan ijodiy foydalanilgan. 

“Malikai ayyor” dostonida hikoya qilinishicha, Go‘ro‘g‘li 

qush ovlashga borganida bir ko‘k kaptar paydo bo‘la-

di-yu atrof birdan yorishib ketadi

4

. Bu Malikai ayyor edi. 



O‘zga olam vakilining qush ko‘rinishida yorug‘ olam-

ga kirib kelishi motivi asosida insonlarning o‘lim, ruhiy 

olam, o‘zga dunyo haqidagi ibtidoiy mifologik tushun-

cha-qarashlari yotadi. Bunday qarashlar folklor orqa-

li yozma adabiyotga kirib kelgan. Dostonda pari qiz 

Malikai ayyorning yer osti dunyosidan yorug‘ olamga 

kaptar ko‘rinishida kelishi motivi aynan shunday tu-

shunchalarning badiiy ifodasidir. Ushbu adabiy-estetik 

an’anadan xabardor shoira o‘z asarida afg‘on urushi 

manzaralarini aks ettirar ekan, unda murg‘i samandar 

obrazi orqali janggohlarda halok bo‘lgan o‘zbek yigit-

lari ruhi timsoliga ishora qiladi. Shu o‘rinda shoiraning 

folklor va mumtoz adabiyot 

an’analarini o‘zaro omux-

talashtirgani ham seziladi. 

Binobarin, u “murg‘i sa-

mandar” timsoli vositasi-

da o‘z kelajagini olovda 

ko‘rgan qush timsolida 

kommunistik mafkura al-

dovlari ruhida tarbiyalan-

gan minglab o‘g‘lonlarning 

o‘z o‘limini his etgan holda 

olovli jangga kirganlarini 

aytishga chog‘lanadi.

Shoira yana o‘tgan asr 

70-yillaridagi “paxta yak-

kahokimligi” natijasida kat-

ta-katta bog‘larning, ekin 

maydonlarining buzib tash-

lanishi va o‘rniga paxta ekilishi voqealarini xalq dos-

tonlariga xos saj’ usulida tasvirlaydi: “Xullasi kalom”, 

“otang – paxta”, “onang – paxta” zamon bo‘lib, yosh-u 

qari paxtaga andarmon  bo‘lib, kelinchaklari rangi so-




Download 38,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   118   119   120   121   122   123   124   125   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish