Андижон давлат тиббиет институти

---

MASHGULOT MAVZUSI: Xirurgik bemorlarni kuzatish va 
davolashdagi muolajalari. 
SHifokor tomonidan tayinlangan tibbiy muolajalarni amalga oshirish 
paramedikal xodimlarning mas’uliyatidir. Bolalarning jarrohlik shifoxonasida, dori-
darmonlar va jismoniy vositalar bilan davolashdan tashqari, jarohatlar va travmatik 
shikastlanish joylari uchun g‘amxo‘rlik muhimdir.
Jarrohlik bolimlarida ishlaydigan tibbiyot xodimlari turli xildagi boglamlarni 
qo‘llash texnikasini yaxshi bilishlari kerak. Boglam turlarini o‘rganish, ularni 
qo‘llash usullari va ular qo‘llanadigan maqsadlarni o‘rganadigan tibbiyot bo‘limi 
desmurgiya deb ataladi. Vazifasiga qarab, jarohatni qurishdan va mexanik tirnash 
xususiyati bilan himoya qiladigan himoya boglamlarni ajratiladi; bosib turuvchi - 
tananing har qanday qismiga qattiq bosim hosil qilish (qon ketishni to‘xtatish uchun 
tez-tez ishlatiladi); xarakatni chegaralovchi - tananing zararlangan qismiga 
harakatsizlikni ta’minlaydigan boglamlar; tanasining biron bir qismini doimiy 
ravishda cho‘zish orqali kengaygan bintlar; oklyzion boglamlar tana bo‘shlig‘ini 
yopishda boglamlarga ajratiladi. Boglam turlariga turiga qarab yumshoq va qattiq 
b’oladi. YUmshoq, gazli mato, elastik, tursimon bintlari, paxta matolari bilan 
bog‘langan bintlarni o‘z ichiga oladi. Qattiq boglamlar gips, maxsus plastmassalar, 
shinalar va boshqalarni ishlatadi. 
Ko‘pincha tozalovchi hukna ishlatiladi. Tozalovchi hukna qabziyatlarda va 
jarrohlik, radiologik ko‘rikdan, rektoromanoskopiyadan oldin qullaniladi. Huknadan 
maqsad anus orqali yo‘gon ichakka suv yborish bilan ichak b’oshligini tozalash va 
ichak devor xarakatini rag‘batlantirishdan iborat. Ishlatiladigan suyuqlikning harorati 
va hajmi juda muhim. Ushbu muolaja, har qanday boshqa muolaja kabi, muayyan 
mahorat talab qiladi. Bolaga huknadan oldin qovugini bo‘shatish so‘raladi va yon 
tomonga etqizilib oyoqlari bukilgan holatda tana ostiga kleyonka yozilgan holda 
bo‘ladi. Muolajani bajarishda rezina qo‘lqoplar va uzun fartuk taqiladi. Malum 
miqdorda suv bilan to‘lgan krujka kushetkadan taxminan 1 m yuqorida balandlikda 
osilgan bo‘ladi (krujka tubidagi aylana teshik orqali rezina naycha kirgiziladi va 
rezina yoki plastmassa uchi ishlatiladi). Uchi qalin vazelin moyi yoki boshqa yog 

---

2 
surilib to‘gri ichakka 4 - 5 sm chuqurlikda kiritiladi. Uchlikni erkin va sekin kiritish 
kerak. Keyin suyuqlikning oqimi ochiladi va uning zichligi sozlanadi. YAxshi hukna 
bo‘lishi uchun suv kamida 15-20 daqiqadan so‘ng hojatga o‘tirgizish maqsadga 
muvofiqdir. Bu muolajada axlatni teksirish, begona moddalar borligi (qon, shilliq va 
hokazo) qayd qilish va har qanday holatda ham hamshiralar va ayniqsa, bemorlar 
ma’lumotiga tayanish lozim emas. Bolaning yoshini inobatga oling. Misol uchun, bir 
yoshgacha bo‘lgan bola uchun 200 ml etarli suv hajmi bo‘lardi, lekin maktabgacha 
yoshdagi bir bola uchun bu miqdor etarli emas, va klizma kerakli ta’sirga ega 
bo‘lmaydi. SHuning uchun, siz doimo shifokoringiz bilan bemorni qanday miqdorda 
suyuqlikka sarflashingiz kerakligini tekshirishingiz kerak. 
Bolalarni davolashda fizik usullar.
Inson terisi ko‘p miqdorda qon va limfa 
tomirlari, shuningdek nervlar bilan ta’minlanadi. SHuning uchun teri ustida turli 
yo‘llar bilan harakat qilish uchun ba’zi to‘qimalar va organlarga muayyan refleks 
ta’sirga ega bo‘lishingiz mumkin. Bu holat mahalliy jismoniy ta’sirlarni - issiqlik, 
sovuq va hokazolarni qo‘llashga asoslangan.
Xantal teridagi qon tomirlarni kengaytirish yo‘li bilan terini juda sust 
qitiglaydi. 
Xantal operatsiyadan keyingi davrda o‘pka kasalliklari plevrit, pnevmoniya, 
bronxit bilan asoratlarni oldini olish uchun buyuriladi. Xantal foydalanish mumkin 
bo‘lmagan holatlar bu terida (toshmalar va boshqa yiringdonlar, toshmalar) mahalliy 
o‘zgarishlar mavjud bo‘lganda. Terining maxsus tayyorgarligi odatda talab 
qilinmaydi, u quruq va toza bo‘lishi kerak. Xantal plasterlari iliq suvda namlanadi va 
shifokor tomonidan ko‘rsatiladigan terining yoki terining boshqa joylariga 
ishlaydigan joyga qo‘llaydi. Xantal ustidan kompres qog‘oz va ikki yoki to‘rt marta 
o‘ralgan plenka bilan xantal mustahkamlanadi. 5-6 daqiqa davomida xantalni ushlab 
turiladi, keyin ularni olib tashlang, yumshoq terini iliq suv bilan tozalanadi va vazelin 
yog‘i bilan yog‘lanadi.
Isitgich teri qon tomirlarini kengaytiradi va terida qon aylanishini yahshilash 
xisobiga teridan so‘lish jarayonlarini yaxshlaydi, mushak spazmlarıni bartaraf etish 
ta’siri bilan og‘riq intensivligi kamayadi. 

---

3 
Isitgichni issiq suv bilan 1/2 qismi to‘ldiriladi, siq suv bilan isitish, havo 
chiqarib olinadi va mantiya bilan yopiladi. Hech qachon isitgichni tanaga to‘g‘ridan-
to‘g‘ri qo‘yilmaydi, u mato yoki sochiq bilan o‘ralgan bo‘lishi kerak va ichki 
kiyimning ustiga qo‘yilishi kerak. Avvalo, isitgich butunligini tekshirish kerak, aks 
holda teri ho‘l bo‘lishi yoki kuyishi mumkin. Issiq suvli shishaning tanasiga 
o‘rnatilgani uchun doimo uning holati va haroratiga e’tibor berish kerak.
Sovuq jarrohlikda issiqlik q’ollanilgan kabi keng ishlatiladi. SHu maqsadda, 
keng qopchani markazda keng qopqogi bilan rezina idishdan foydalaniladi, unda muz 
yoki qorning kichik bulaklari erkin kiradi. Sovuq q’oyish issiqqa teskari xolda 
vazokonstrüksiyon tasir bilan tegishli hududga qon ta’minotini kamaytirish, 
yallig‘lanishni cheklash, og‘riq kamaytirish qon to‘xtatish asab negativ 
ta’sirchanlikni kamaytiradi. Issiq suv idishi kabi muzli idish choyshab ustiga 
q’oyiladi. 
Kompress isituvchi va sovutuvchi bo‘ladi. Issiq suv shishasi yoki muz b’olaqi 
kabi bir xil mahalliy va refleksli harakatga ega va xuddi shu ko‘rsatmalar uchun 
belgilanadi. Kompress toza, quruq teriga qo‘llaniladi. Isitish uchun foydalanish, suv 
yoki natriy hidrokarbonat, Rivanol 3% eritmasi, suv (yarimspirt kompress) va 
boshqalar bilan 70° spirtl aralashtirib ishlatiladi. 4 qavatli yig‘ilgan doka bir parchasi 
suyuqlik bilan namlanib (taxminan 37 ° C), keyin o‘rta darajada siqilib, muloyimlik 
bilan yoyilib teriga solinadi. Qog‘oz yoki polietilen bilan kengroq varaq ustiga 
joylashtirilib bint bilan siqilmay boglanadi. Kompresni bir yoki bir necha soatgacha 
ushlab turiladi. Kompresni olib tashlangandan so‘ng terini spirtli eritma bilan 
artiladi.
Terapevtik vannalar mahalliy va umumiy bo‘ladi. Vrach vannani tayinlaganida 
hamshiraga haroratni, davomiyligini, vannaning tarkibini (har qanday eritmmlarni 
qo‘shish, konsentratsiyasi va boshqalarni), jarayonning davomiyligini aniqlab berishi 
kerak. Bunday vannalar qo‘l va oyoqlarda jarohatlarda va toza operatsiyalarini 
tayyorlash uchun q’ollaniladi. Qo‘l yoki oyoq vannalari uchun maxsus idishlar yoki 
chelaklardan foydalaniladi. Mahalliy vannalarna davolash xonasida, kiyinish 
xonasida, hammomda va hatto xonada amalga oshirish mumkin. Ishlatishdan oldin 

---

4 
idishlarni yuvish va dezinfektsiya qilish kerak. Vannadagi suv harorati suv 
termometrida aniqlanishi kerak. Bunda teri katta yuzasi botırılan taqdirda qon va 
limfa tomirlari, asab tizimiga ta’sir maydonini kengaytirishga erishiladi. Mahalliy 
ta’sirga qo‘shimcha ravishda issiq vannalar tinchlantiruvchi ta’sirga ega bo‘lib, sokin 
uyquni targ‘ib qiladi. SHuning uchun shifobaxsh maqsadlar bilan umumiy vannalar 
keng qo‘llaniladi. Ular, ayniqsa, ichak oqmalarida, siydik va axlat tasirida teridagi 
dermatidlarda islatiladi. Bunday hollarda kaliy permanganat (quyuq pushti eritma) 
qo‘shilgan oddiy vannalar kuniga bir necha marta amalga oshiriladi.