Андижон давлат тиббиёт институти факультатив, госпитал терапия, халқ табобати ва эндокринология кафедраси

ҚД 1- турининг патогенези.
ҚД 1- турида ошқозон ости безининг масcаси ва ўлчамлари оролчалар ва улардаги В-ҳужайралар сони камаяди. ҚД 1-турининг ривожланиши механизмига қараб қуйидагича фарқланади: аутоиммун, вирус индуцирланган ва аралаш. Аммо бундай фарқлаш шартлидир, чунки аутоиммун механизм ҚД 1 турининг ҳамма патогенетик шаклида аҳамиятлидир.
Аутоиммун КД 1-тури ошқозон ости бези оролчалари антигенларига антителолар ҳосил бўлиши билан ҳарактерланади. Бу диабетга наслий мойиллик HLA В8, DR3, DRW3 антигенлари билан боғлиқдир. Бу антителолар ҚД нинг клиник белгилари ривожланмасдан илгари пайдо бўлади ва узоқ вақт (8-10 йилгача) давомида юқори даражаларда аниқланади. Оролчаларга бўлган антителолар В-ҳужайраларини шикастлайди ва сонини камайтиради, натижада инсулин секрецияси камаяди (инсулин етишмовчилиги белгилари В-ҳужайраларнинг 75% и шикастланганидагина пайдо бўлади). ҚД 1 турининг бу шакли ҳар қандай ёшда, кўпроқ аёлларда учрайди ва бошқа аутоиммун касалликлар билан бирга кечиши мумкин.

1. 
   Вирус индуцирланган ҚД 1-тури В-ҳужайраларнинг вирус таъсирида шикастланиши, инсулитлар ривожланиши, ҳужайралар сонининг камайиши ва инсулин ишлаб чиқарилишининг бузилиши билан кечади. В- ҳужайраларнинг шикастланиши оролчаларга нисбатан антителолар ҳосил бўлишига олиб келади. ҚД 1-турининг бу шакли бошқа эндокрин органларининг аутоиммун касалликлари билан бирга кечмайди, ёшларда (30 ёшгача) ривожланади. Эркак ва аёлларда бир хил учрайди. HLA B15, DW4, DRW4 антигенлари аниқланади.
   

Бу антителолар кейинчалик йўқолади, аммо экзоген инсулинга нисбатан антителолар ҳосил бўлиши кейинчалик кучаяди.

2. 
   Аутоиммун – вирус индусцирланган шакли HLA B8, DW3, B15, DW4 антигенлари билан боғлиқ. Касаллик ривожланишида аутоиммун ва вирусли инфекция аҳамиятга эгадир. Касаллик болалик даврида ривожланиб, В- ҳужайраларнинг тотал шикастланиши билан ҳарактерланади.
   

ҚД 1- турининг HLA гаплотиплари билан боғлиқлиги IDDM-1 (ингл. insuIin, dependent diabetes meIIitus) деб белгиланади.
ҚД 1-турининг HLA гаплотиплари билан боғлиқлиги 60-70% дан ортмайди, бундан кўринадики КД 1-турининг ривожланишида геномнинг бошқа регионлари структураси ҳам аҳамиятлидир. HLA регионига тегишли бўлмаган кандидат локуслардан кўпроқ маълум бўлгани 11-хромосомада жойлашган ( регион 11р 15) инсулин гени регионидир. (IDDM-2). Бу локус тандембурилишларининг вариацияловчи номери ёки VNТR (ингл. variаbIe number of tandem repeats) сифатида белгиланади. Юқорида кўрсатилганлардан ташқари яна 10 дан ортиқ локуслар борки улар ҚД 1-турининг генетик мойиллигини шакллантиршда иштирок этишади.
Таблица. ҚД 1турининг генетик мойиллигини аниқловчи кандидат-генлар.

Локус геннинг локализацияси

IDDW – 1 (HLA) 6р 21
IDDW –2 (VNTR) 11р 15
IDDW-3 15 2в
IDDW-4 11 13
IDDW-5 ва I DDW-8 6 24-27
IDDW-7 2 31