29
-раем.
Канадона (клешепина) уруғи
таркибидаги алейрон доначалари:
1
— алейрон
доначалари;
2 —
алейрон доначаларининг
пусти;
3
—
кристаллар;
4 —
глобоид.
О ддий
О Қ -
силлардан про-
теин лар, ги а
л о п л а з м а ва
вакуолада крис-
талларга ўхшаш
э л л и п с о и д
шаклдаги алей
рон доначалар
алейрон ҳосил
қилади. Алей
рон доначалар
ич ид а т и н и қ
ёки я л т и р о қ ,
юмалоқ шаклда
глобоидлар бўлади (29-расм). Кристаллга айланган оқсил-
лар мураккаб бўлиб, улар кўпинча мойли уруғларда (зи-
ғир, кунгабоқар, писта, канакунжут, ошқовоқ ва бошқа-
ларда) бўлади.
Уруғларнинг униши олдидан оқсил доначалари
шиша-
ди ва ферментлар таъсирида эрийдиган ҳолатга ўтиб, кимё
вий жиҳатдан соддароқ бирикмаларга айланади. Бу мод
далар униб чиқаётган эмбрионга (муртакка) озиқ бўлади
ва майсанинг ўсишига сарф этилади. Алейрон доначалари
сарф этилгандан сўнг уларнинг ўрнига вакуолалар ҳосил
бўлади, кейинчалик бу вакуолалар бир-бирига қўшилиб
аминокислоталарга бой бўлган марказий вакуолага айла
нади.
Уруғларнинг ҳосил бўлиши ва ривожланиши вақтида
рибосомаларда вужудга келган оқсил доначалари вакуола
да тўпланади. Уруғ пишган вақтда вакуола таркибидаги
сув буғланиб чиқиб кетгандан кейин оқсил кристалларга
(алейрон доначаларига) айланади ва уруғ таркибида ғам-
ловчи модда сифатида тўпланади.
Липидлар (юнон. л и п о с — ёғ) ўсимликларнинг ҳамма
ҳужайраларида учрайди. Одатда, ёғ томчилари цитоплаз
манинг гиаолоплазмасида тўпланади, улар ёруғлик мик-
роскопида қора доғлар шаклида кўринади. Ёғлар
асосан
пишган уруғларда (чигит, кунгабоқар, зиғир, ёнғоқ, ерён-
ғоқ, соя) бўлади ундаги қуруқ модданинг 40% ни ташкил
этади. Ўсимлик ёғлари истеъмол қилинади ва саноатда
(совун, мойли бўёкдар, двигателларни мойлашда) иш ла
тилади.
КАЛЬЦИЙ ОКСАЛАТ КРИСТАЛЛАРИ. Оқсил, ёғтом-
чиларидан ташқари ҳужайранинг вакуола ва бошқа органла-
рида (каротиноидлар, хромопласт)
кальций оксалат крис-
таллари учрайди. Уларнинг шакли ҳар хил бўлиб, асосан,
вакуоладатўпланади (28-расм, г).
Друзлар
(чех, д р у з а —
тўплам)нинг шакли шарсимон, қўшалоқ-қўшалоқ бўла-
ди. Улар кўпинча илдизмева ҳужайраларида, баргларнинг
бандларидаги тўқималарда ва эпидермис ҳужайраларида
тўпланади.
Рафид
(юнон. р а ф и с — нинасимон шакдда) —
икки учи ўткир кристаллар тўпламидан иборат (28-расм,
б). Бундай кристаллар токнинг новда ва барг ҳужайрала-
рида тўпланади. Баъзи ўсимликларнинг вакуоласида сон-
саноқсиз дўмбоқчали қопчиқсимон пуфак шаклдаги крис
таллар тўплами ҳам учрайди,
уларга
Do'stlaringiz bilan baham: