Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

қўшимча 
ёки 
ёрдамчи ҳужайралар 
деб ата­
лади (33-расм, Б, 3). Туташтирувчи ва қўшимча хужайра- 
лар биргаликда ҳаво аъзолари “нафас” олиш аъзолари — 
оғизчани ташкил этади.
Оғизчалар турлича тузилган, уларнинг сони 15 тагача. 
Юксак ўсимликларда оғизчаларнинг аномоцит, диацит, 
анизоцит, тетроцит хиллари кўп учрайди. 
Аномоцит 
(юнон. 
а н о м о с — тартибсиз) хилдаги ҳаво ёки “нафас” олиш 
йўлларидаги қўшимча ҳужайралар тузилиши жиҳатидан 
эпидерма ҳужайраларидан фарқ қилади. 
Диацит 
(юнон. 
д и а — орқали, устидан)да оғизча иккита қўшимча ёки 
ёрдамчи ҳужайралардан ташкил топган бўлиб, туташти­
рувчи ҳужайра деворлари билан бириккан (лабгулдошлар, 
чиннигулдошлар).
Анизоцитда 
туташтирувчи хужайра учта қўшимча хужай­
ра билан ўралган бўлиб, улардан биттаси катта ёки кичик

---

бўлади. Ғаллагулдошларда эса кўпинча 
тетроцит 
оғизча- 
лар учрайди.
Ўсимликларнинг ўсиш шароити ва турига қараб барг 
ва новда оғизчалар миқцори ҳар хил бўлади. Одатда, ўтлоқ- 
зорларда, ўрмонларда, шунингдек маданий ўсимликнинг 
барг ва новдаларида 1 мм2 юзасида 100 дан 700 гача оғиз- 
чалар бўлади.
Туташтирувчи ҳужайраларнинг ҳаракати жуда ҳам му­
раккаб бўлиб, ўсимликларнинг турига қараб ҳар хилдир. 
Кўпчилик ўсимликларда сув етишмасдан қолганда кечаси 
ва баъзан кундузи туташтирувчи ҳужайраларнинг тургор 
босими сусаяди ва оғизча ёпилиб транспирация жараёни 
секинлашади.
Ўсимлик ҳужайрасида тургор босимининг ўзгариши каль­
ций ионларининг оз ёки кўп бўлишига боғлиқ. Кальций 
ионлари сувда эриган ҳолда учрайди. Бу моддаларни оғиз- 
чалар атрофидаги ҳужайралардан сўриб олади. Натижада 
туташтирувчи ҳужайралар сувни шимиб олади ва тургор бо­
сими кучаяди, натижада ҳужайралар бўшлиғи катталашади, 
деворлар бир-биридан узоқлашиб оғизчалар очилади ва сув 
буғланади. Туташтирувчи ҳужайралар тургорининг бир хил- 
лигини сакдашда улардаги тилакоиднинг хлоропластлари 
муҳим аҳамиятга эга. Хлоропластлар синтез қилган дастлаб­
ки крахмалнинг қандга айланишини туташтирувчи ҳужай- 
ралар шираси концентрациясининг ошиши туфайли улар­
нинг сўриш кучи ортади. Бунда ҳужайра тургор ҳолатга ке­
либ, оғизчаларнинг очилишига сабаб бўлади.
Оғизчаларнинг ҳаракатига бошқа омиллар (ёруғ, ҳаро- 
рат) ҳам таъсир этади.
Трихомалар. 
Ўсимликларнинг эпидерма қаватида ҳосил 
бўладиган туклар, безлар, қипиқчалар трихомалар деб ата­
лади. Уларнинг шакли, узунлиги, тузилиши ва бажаради­
ган вазифалари ҳар хил. Энг узун трихома пахтанинг чи- 
гитида (5—6 см) бўлади. Трихомалар ўрама қипиқ, қопла- 
ма қипиқ ва безлар ш аклида учрайди. Ўрама қипиқ 
шаклидаги трихомалар — бир ҳужайрали, кўп ҳужайрали, 
шохланган ёки юлдузсимон (34-расм) бўлади. Безсимон 
туклар ўсимлик организмидан ажратиладиган моддалар- 
ни тўплайди ва ташқарига чиқаради. Буни трихомалар 
фаолияти ҳақида ажратувчи тўқималар тўғрисида маълу-

---