Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

3-§. ҚОПЛОВЧИ ТЎҚИМАЛАР
Қопловчи тўқималар 
асосан, ўсимликларни ташқи му- 
ҳит таъсиридан ҳимоя қилади, ички тўқималарни қуриш 
ва шикастланишдан сақлайди. Унинг асосий физиологик 
функцияси (вазифаси) моддаларни танлаб ўтказиш, транс­

---

пирация (лот. транс — орқали, спиро — нафас чиқариш) — 
сувни шароитга қараб буғлатиш ва газ алмашинуви жара­
ёнини бошқаришдан иборатдир. Баъзи қопловчи тўқима- 
лар моддаларни сўриш ва чиқариш хусусиятига эга. Қоп- 
ловчи тўқималар жуда ҳам қадимий бўлиб, уларнинг 
эволюцияси ўсимликларни сув шароитидан чиқиб, қуруқ- 
ликка мослашиш вақтидан юзага келган. Бу тўқималар ҳам 
бошқа доимий тўқималарга ўхшаш онтогенез даврида ме­
ристема тўқимадан вужудга келади.
Меристемалар ҳужайраларининг такомиллашишидан уч 
хил қопловчи тўқималар — бирламчи (дастлабки) эпидерма 
(юнон. э п и — юзасида; д е р м а — пўст) новданинг апе­
кал меристема ҳужайраларидан юзага келади, барг ва поя- 
нинг ташқи томонидан ўраб олади. Кейинчалик бу тўқи- 
ма ўрнига иккиламчи қопловчи тўқима — перидерма-фел- 
логендан ҳосил бўлади. Бу мураккаб тўқима поя ва 
илдизларда бўлади. Ўсимлик қариган сари унинг тана ва 
илдизларида перидерма ўрнига пўстлоқ — улик тўқималар 
пайдо бўлади.
Эпидерма. 
Бу тўқима апекал меристеманинг сиртқи 
қаватидан ҳосил бўлиб, барг ва ёш новда (поя) ларни ташқи 
томондан ўраб туради. Ш унинг учун ҳам бирламчи қоп- 
ловчи тўқима деб аталади.
Эпидерма мураккаб тўқима бўлиб, унинг ҳужайралари 
морфологик шакли ва бажарадиган вазифаси жиҳатидан 
бошқа тўқимадан кескин фарқ қилади. Масалан. эпидер- 
манинг асосий ҳужайралари, нафас йўли (устьица), три­
хома (юнон. трихома — толалар) яъни эпидерманинг ташқи 
қисмида учрайдиган ипсимон бурмалар тўқимасидан ибо­
рат. Эпидерма ҳужайраларида қалинлашган кутикула мод­
даси бўлиб, сувнинг куп буғланиб кетишига йўл қўймай- 
ди. Эпидермада айниқса турли хилдаги тукчалар бўлади, 
бу тукчалар ҳам ҳимоя вазифасини бажаради.
Эпидерманинг асосий вазифаси транспирация ва газ 
алмашинувини бошқаришдир. Бу вазифани бажариш учун 
махсус мослашувлар юзага келган (тукчалар, кутикула, ҳаво 
ёки нафас йўлларининг тез-тез ўз ҳолатини ўзгартириши 
ва бошқалар). Булар ўсимликнинг ички тўқималарига ка- 
саллик тугднрузчи микрооргакизмларни киритмайди, ме­
ханик таъсирлардан ҳимоя қилади; эфир