Analitik reaksiyalarni o’tkazish sharoitlari

Suyuqliklarning suyuqliklarda erishi.
Ikki suyuqlik bir- biri bilan aralashtirilganda tubandagi uch holat kuzatiladi:
1) suyuqliklar o'zaro istalgan nisbatda aralashadi(masalan, suv bilan spirt)
2) suyuqliklar o'zaro ma'lum chegaradagina aralashadi(masalan, suv bilan fenol)
3) suyuqliklar o'zaro aralashmaydi(masalan, suv bilan simob)
Shuni ham aytib o'tish kerakki, bir - birida mutlaqo erimaydigan suyuqliklar bo’lmaydi, bir suyuqlik ikkinchi suyuqlikda ozgina bo'lsa ham eriydi. Bir- birida ma'lum chegaragacha eriydigan suyuqliklarga:
Amil spirtga suv aralashtirsak, aralashma tinigandan keyin, idishda ustma - ust ikki qavat hosil bo'ladi. Ustki qavat suvning amil spirtdagi to'yingan eritmasi, pastki avat amil spirtning suvdagi to'yingan eritmasidir.
O'zaro ma'lum chegaragacha eriydigan suyuqliklarning eruvchanligi temperaturaning o'zgarishi bilan o'zgaradi va ba'zan yuqoriroq temperaturada ikki suyuqlik o'zaro cheksiz eriy boshlaydi. Bunga anilin bilan suvni misol qilib olish mumkin. Ozgina anilinga suv qo'shilsa, anilin erib ketadi. Agar anilin miqdori oshirilsa, aralashma tinigandan keyin, ustma- ust ikki qavat hosil bo'ladi; pastki qavat suvning anilindagi eritmasi bo'ladi. Temperaturaa ko'tarilgan sari anilin qavatidagi suv va suv qavatidagi anilin miqdorining orta boradi. Diagrammadagi ustki chiziq anilin qavatidagi anilin miqdorini, pastki chiziq suv qavatidagi anilin miqdorini ko'rsatadi. Diagrammadagi K nuqtasida ikkala qavatdagi anilin miqdori baravarlashadi. Bu nuqtada ikki qavat o'rtasidagi farq yo'qoladi. Bu temperatura kritik erish temperaturasi deyiladi. Kritik tempereturadan yuqori temperaturada anilin bilan suv istalgan nisbatda aralasha oladi. Kritik temperaturadan past temperaturada esa ma'lum chegaradagina aralashadi. Suyqliklarning kritik erish temperaturasini 1875- 1886 yillarda rus olmi V.F.Alekseyev kashf etdi.
Fenolning suvda eruvchanligi ham temperaturaning ko'tarilishi bilan ortadi. Suvga ozgina fenol qo'shilsa erib ketadi. Agar fenol miqdori oshira borilsa, tezda ustma - ust ikki qavat hosil bo'ladi; agartemperatura oshirib borilsa 66⁰ ga yetganda ikkala qavat aralashib ketadi. 66 ⁰dan yuqorida fenol suvda cheksiz eriydi. Demak, bu sistemaning kritik erish temperaturasi 66 ⁰ ga teng ekan. Uglerod sulfid CS ₂ va metil spirt CH ₃OH sistemasining kritik erish temperaturasi 40,5 ga teng.
Tanishib chiqilgan sistemalarning kritik temperaturasini topish uchun temperaturani oshirishga to'g'ri keladi. Bu yerda yuqori kritik erish temperaturasi aniqlandi. Lekin ba'zi suyuq sistemalarda aksincha, past temperaturada cheksiz eruvchanlik ro'y beradi, lekin yuqoriroq temperaturada suyuqliklar ikki qavatga ajraladi; masalan, piridin gomoglogi - kollidin C ₅H ₂(CH₃) ₃N 5,7 ⁰c dan past temperaturada suv bilan cheksiz aralashadi, undan yuqorida esa ma'lum chegaraga qadar aralashadi. Bu yerda past kritik erish temperaturasini kuzatamiz.
Ba'zi suyuq sistemalar ham yuqoriroq, ham past kritik erish temperaturasiga rga bo'ladi. Masalan, nikotonbilan suv aralashmasini olaylik (nikotin tamakidan olinadigan alkoloid bo'lib, tarkibi C₁₀H ₁₄N ₂ bilab ifodalanadi). Nikotin suvda 61⁰C gacha cheksiz eriydi. 61⁰C dan yuqorida suv bilan nikotin ikki qavatga ajrala boshlaydi. temperatura 208 ⁰ C dan oshgach nikotin suvda yana istalgan nisbatda eriy boshlaydi. Demak, nikotin va suv uchun past kritik erish temperaturasi 61⁰ C bo'lib, yuqori kritik erish temperaturasi 208⁰ C dir . Suyuqliklarning kritik erish temperaturasidan foydalanib, amalda moddalarni analiz qilish mumkin.