Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

Mass-spektrometrik analiz asoslari. Tekshiriladigan modda molekulalari (yoki atomlari) tezlashtirilgan elektronlar dastasi bilan bombardimon qilinganda, ulardan bitta yoki ikkita elektron urib chiqariladi: M+e→M++2e; M+e→M2++3e yoki ularga elektron birikadi: M+e→M-.

Buning natijasida molekulyar ionlar deb ataladigan ionlar hosil bo‘ladi. Ko‘pincha, bombardimon natijasida bitta elektron urib chiqariladi. Ikkita elektronning urib chiqarilish hollari ham, oz bo‘lsa-da, uchraydi, lekin manfiy zaryadlangan ionlarning hosil

bo‘lishi juda kam (∼0,1 %) kuzatiladi. Keyingi yillarda manfiy zaryadlangan ionlarni aniqlash uchun elektronni ushlash mass-spektrometriya usuli yaratildi.

Shuni ham aytish kerakki, analiz qilinadigan modda molekulasidan elektron urib chiqarishga mo‘ljallangan elektronning kinetik energiyasi hech bo‘lmaganda tegishli molekulaning ionizatsiya potensialiga teng bo‘lishi kerak. Bu qiymat ko‘pincha 8–15 eV ni tankil etadi. Ammo aromatik birikmalarni ionlashtirish uchun ulardagi π elektronlarni kamroq energiyali elektron yordamida ham urib chiqarish mumkin, biroq alifatik birikmalardagi σ bog‘larning elektronlarini urib chiqarish uchun katta energiya talab etiladi. To‘qnashadigan elektronlarning energiyasi qancha katta bo‘lsa, molekulyar ionlar hosil bo‘lish unumi shuncha Yuqori bo‘ladi. Biroq juda katta energiyali elektronlar bilan bombardimon qilishning xavfli jihatlari ham bor. To‘qnashadigan elektronlarning energiyasi juda katta bo‘lsa, ular molekulani ko‘plab parchalarga bo‘lib yuborishi mumkin. Molekulyar va parchalangan ionlar hosil bo‘lishi uchun sarflangan energiyaning eng kam miqdoriga paydo bo‘lish potensiali deyiladi. Bu potensial ionizatsiya potensialidan uzilayotgan bog‘lanishning dissotsiatsiya energiyasi qiymatiga teng miqdor katta bo‘lishi kerak. (rasm) Rasmda atseton molekulasi va parchalangan ionlar hosil bo‘lish chastotasining elektronlar energiyasiga bog‘liqligi keltirilgan. Chizmadan ko‘rinishicha, atsetonning molekulyar ionlari o‘zining eng katta chastotasi qiymatiga 30 eV energiyada erishadi. Atseton molekulasi kuchli bombardimon natijasida CH₃–CO– va CH₃– parchalariga bo‘linadi.