Amonboyev mahammadsidik bozor infratuzilmasi

5.1.6-jadval
Aksiyadorlik jamiy atlari, ularning ustav fondi, aksiyalarining
soni va emissiya miqdorining o‘zgarishi
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
^
SOni’ 
4909 
dona
4757
4716
4305
2271
2114
2017
1925
1822
1619
1402
AJ
umumiy
ustav
fondi,
mlrd.
so‘m
4987
4854
6624
1896
6823
1994
7052
2271
2507
2787
4623
2996
2094
3256
2928
4546
3762
5805
2145
683
Chiqarilgan
aksiyalar
soni. mln.
dona
6598
1454
Emissiya
miqdori,
dona
630
650
625
514
310
214
113
118
128
245
335
ill

---

Ushbu ko‘rsatkichlar tahlili natijalaridan kelib chiqib, 
aytishimiz mumkinki, milliy qimmatli qog‘ozlar bozori va uning 
savdo tizimining umumiy iqtisodiyotdagi roli juda past. Bu esa 
bizdan bozor infratuzilmalarining aynan ushbu sektorining rolini 
oshirishni talab etadi. Zero, qimmatli qog‘ozlar bozori savdo 
tizimi infratuzilmaviy salohiyati imkoniyatlari toMiq amalga 
oshirilmayapti.
Yuqoridagi jadval m a’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, bozor 
infratuzilmasining aksiyadorlik jamiyatlarining soni 2004- yildan 
boshlab 2010- yilgacha oldingi to ‘rt yillikka nisbatan deyarli ikki 
marta kamayib ketgan. Ushbu tendensiya 2005-2010- yillarda 
ham davom etib, 2010- yil holatiga ochiq aksiyadorlik jamiyatlari 
soni 1402 tani tashkil etgan. Aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan 
chiqarilgan aksiyalar sonida ham 2003- yilga nisbatan 2009- yilda 
deyarli besh barobarga, ular tomonidan amalga oshirilgan emis­
siya miqdorida esa 1,5 barobarga pasayish kuzatilgan. Ushbu ho­
lat so‘nggi yillarda aksiyadorlik jamiyatlarining ustav fondiga 
qo‘yilgan talablaming o ‘sishi bilan bog‘liq. Ammo ulaming soni 
o ‘sishi kamaygani bilan ustav fondlari miqdori so‘nggi yillarda 
barqaror oshgan. Ushbu talablar aksiyalar birlamchi bozori savdo­
sining so‘nggi yillarda faqat ortishiga imkoniyat yaratadi. Ammo 
korporativ obligatsiyalaming savdosi so‘nggi yillarda rivojlan­
maganligi ushbu tizimning muammolaridan sanaladi. Buning asosiy 
sabablaridan biri respublikamizda 2004- yildan boshlab faqat ochiq 
aksiyadorlik jamiyatlari korporativ obligatsiyalar chiqarish huquq- 
ining kiritilishi hisoblanadi. 2004- yildan oldin boshqa shakldagi 
korxonalar ham obligatsiyalar chiqarish huquqiga ega edilar. Bu 
respublikamiz tomonidan bozor infratuzilmasining tartibli ishlash- 
ini ta ’minlovchi chora hisoblansa-da, obligatsiyalar savdosining 
birmuncha kamayishiga olib keldi. So‘nggi yillarda qabul qilingan 
qonun va huquqiy-me’yoriy xujjatlar tijorat banklari obligatsiyalari 
emissiyasining bir necha o ‘n barobarga ortishini ta’minladi. 2010 
-yilga kelib, obligatsiyalar savdosi (2010- yilda 203,8 mlrd. so‘m,
112

---

2009- yilda esa 1,5 mlrd. so‘mni tashkil etgan) ning tez sur’atlar 
bilan o ‘sishiga xizmat qildi.
Toshkent respublika fond birjasining infratuzilmasidan 
biri bo‘lmish listingda aksiyalaming ko‘payishi esa bu sohadagi 
muammolardan hisoblanadi. Yuqoridagi ma’lumotlardan ko‘rinib 
turibdiki, Toshkent respublika fond birjasi 2010- yilda respublikada 
mavjud 1402 ta aksiyadorlik jamiyatidan bor-yo‘g ‘ i 90 tasi Toshkent 
respublika fond birjasi listingi ro‘yxatidan joy oigan. Bu esa biija 
faoliyati uchun juda ham kichik ko‘rsatkich hisoblanadi. Shu bilan 
birga, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi umumiy holatni ifodalovchi 
birja indeksining aniq va real hisoblanishi imkoniyatini bermaydi. 
Buning uchun esa mamlakatimizda ikkilamchi bozorning faol­
ligini oshirish maqsadga muvofiqdir. Hozirda respublikamizda 
qimmatli qog‘ozlar bozorining uyushmagan bozorining o‘sishi o‘z 
navbatida qimmatli qog‘ozlar birlamchi bozorining o'sishi hissasi- 
ga to‘g ‘ri keladi. Bizga m a’lumki, jahon qimmatli qog‘ozlar bozori 
savdo tizimining rivojlanganlik darajasi qimmatli qog'ozlarning 
ikkilamchi bozori savdosining rivojlanishi bilan belgilanadi. Bun­
dan ko‘rinadiki, respublikamizda qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi 
bozorini rivojlantirish dolzarb masalalar sirasiga kiradi.
Shuningdek, aytish kerakkki, qimmatli qog‘ozlar bozorida 
umumiy o ‘sish tendensiyalari kuzatilmoqda, lekin ulaming mam­
lakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi past darajada qolmoqda. 
Buning uchun respublikada bir qancha islohotlar amalga oshirilmo­
qda. Respublikamiz Prezidenti I.Karimov ta’kidlaganidek,