Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
– naminal foiz stavkalari; 
N
 
– butun qarz vaktida ustama yoziladigan 
davrlar soni; (
m·n=N
); 
n
–butun qarz vaqti; 
m
 
– ustama yoziladigan davrlar soni. 
Nominal stavka (
j
) bo‘yicha 
m
marta foiz yoziladigan daromadni 
ta’minlaydigan (
j
) yillik stavka, 
i
samarali stavka deyiladi.
Bizga ma’lumki: 

n
m
n

)
m
j
+
(1
=
i)
+
(1


bu erdan: 

1
)
m
j
+
(1
=
i
n
m



Misol
. 
20000 so‘mlik qiymat bilan obligatsiya 5% nominal stavkada 5 yilga 
chiqarilgan. Stavkalarni kapitallashtirish 1 yilda va har kvartalda amalga oshirilsa, 
shulardan qaysi biri samarali stavka bo‘ladi. 
Bir yil uchun hisoblanmasa ham bo‘ladi. Chunki u ma’lum, ya’ni 5%.
Demak
i
r
 
= 
0,05
Yarim yil uchun: 
i =
(1
+
)
m 
-1
 
= (1+
)
2
-1 = 0,0506 yoki 5,06% 
Kvartal uchun: 
i 
= (1
+ )
m 
-1 = (1
+
)
2
-1 = 0,0509 yoki 5,09% 
Olingan natijalardan ko‘rinib turibdiki, kredit beruvchi uchun eng samarali 
stavka 5,09% (kvartallik), kredit oluvchi uchun esa – 5,0% (bir yillik). Yanada 
tushunarli bo‘lishi uchun oshgan qiymatni hisoblab ko‘raylik: 
Bir yil uchun: 
S
j,1
= 20 (1+0,05)
5
= 20 (1,05)
5
= 20 ∙ 1,2763 = 25,526 mln.so‘m. 
S
j,2
= 20 (1+
)
2∙5 
= 20 (1,025)
10
= 20 ∙ 1,280085 = 25,602 mln.so‘m. 
S
j,3
= 20 (1+
)
4∙5
= 20 (1,025)
20
= 20 ∙ 1,297865 = 25,957 mln.so‘m.

---

340 
Demak, oldingi chiqarilgan xulosa to‘g‘ri. 
Bu hisob-kitoblar hisob stavkalari bo‘yicha ham amalga oshiriladi. Quyidagi 
formulalar bilan: 
,
)
1
(
)
1
(
n
m
n
m
j
P
d
P




bu erdan
m
m
j
d
)
1
(
1



.
Moliyaviy amaliyotda shunday muammolarga duch kelamizki, bir moliyaviy 
majburiyatni ikkinchisi bilan almashtirish yoki bir nechta majburiyatlarni 
birlashtirish zaruriyati tug‘iladi. Bu muammoni echish moliyaviy majburiyatlar 
tengligiga asoslanadi. Bitta va o‘zaro teng vaqtga keltirilgan va asoslangan 
to‘lovlar o‘zaro teng (ekvivalent) deb ataladi. 
Bunday muammo ekvivalentligi tenglamalarini qo‘llash bilan echiladi. 
Ularning mazmuni shundan iboratki, eski majburiyat bilan keltirilgan to‘lovlar 
summasi yangi majburiyat bilan keltirilgan to‘lovlar summasiga tenglashtiriladi.
Ekvivalent tenglamasini quyidagicha yozish mumkin: 



n
q
m
k
P
P
1
1
bu erda: