Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

Nomoliyaviy aktivlar 
Moliyaviy aktivlar 
1. Ishlab chiqarilgan aktivlar: 
1. 1. Asosiy fondlar 
1.1.1. Moddiy asosiy fondlar: 

yashash binolari; 

boshqa bino va inshoatlar; 

mashina va jihozlar; 

etishtiriladigan aktivlar. 
1.1.2. Nomoddiy asosiy fondlar: 

foydali qazilmalarni qidirish ishlari; 

EHM dasturiy ta
’minoti; 

k
o‘ngil ochar janrga oid, adabiyot va 
san
’at asarlari; 

boshqa nomoddiy asosiy fondlar. 
1.2. Moddiy aylanma mabla
g‘lar 
zahirasi 
1.3. Qimmatli boyliklar 
R
o‘yxatdan tashqari: Uzoq muddat xizmat 
k
o‘rsatuvchi iste’mol tovarlari 
2. Ishlab chiqarilmagan aktivlar 
2.1. Moddiy aktivlar 
2.1.1. Er 
2.1.2. Er osti resurslari 
2.1.3. Etishtirilmaydigan biologik 
resurslar 
2.1.4. Suv resurslari 
2.2. Nomoddiy aktivlar: 
2.2.1. Patentlangan obyektlar 
2.2.2. Ijara t
o‘g‘risidagi bitimlar 
2.2.3. Sotib olingan 
“gudvill” 
2.2.4. Boshqa nomoddiy ishlab 
chiqarilmagan aktivlar 
1. Monetar oltin va qarz olishning 
maxsus huquqi 
2. Naqd pul va depozitlar 
3. Qimmatli qo
g‘ozlar (aksiyadan 
tashqari) 
4. Ssudalar 
5. Aktsiya va kapitalda ishtirok 
etishning boshqa turlari 
6. Su
g‘urta texnik rezervlari 
7. Debitorlar va kreditorlarning 
boshqa hisoblari. 
Nomoliyaviy aktivlar
 
– jumlasiga barcha xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarning ixtiyoridagi ma
’lum davr mobaynida foydalanish yoki 
saqlashdan aniq yoxud potentsial iqtisodiy samara keltiruvchi ishlab 
chiqarish va noishlab chiqarish obyektlari kiradi. Ularning tashkil topish 
jarayoniga qarab ishlab chiqarilgan va ishlab chiqarilmagan guruhlarga 
b
o‘linadi. 

---

311 
Ishlab chiqarilgan nomoliyaviy aktivlar
 
ishlab chiqarish jarayonida 
vujudga keladi va uch asosiy elementni, asosiy fondlar (asosiy kapital), 
moddiy aylanma mabla
g‘lar zaxirasi va qimmatbaho boyliklarni o‘z ichiga 
oladi. 
Asosiy fondlar (asosiy kapital)
mahsulot ishlab chiqarish, bozor va 
nobozor xizmatlari k
o‘rsatishda ishtirok etuvchi hamda uzoq davr 
mobaynida foydalanishga m
o‘ljallangan aktivlarda o‘z aksini topadi. 
Moddiy asosiy kapitali
guruhi ishlab chiqarish va yashash binolari, 
inshootlar, mashina va jihozlar, shuningdek, 
o‘stiriladigan aktivlardan iborat. 
Milliy boylikning mazkur omiliga uy x
o‘jaliklari tomonidan oxirgi iste’mol 
uchun xarid qilingan mashina va jihozlar hisobga olinmaydi. (Masalan: 
avtomobillar, muzlatgichlar, televizorlar va shunga 
o‘xshash vositalar). 
Bunday omillar 
“Uzoq muddatda foydalanishga mo‘ljallangan iste’mol 
tovarlar
i” guruhi orqali hisobga olinadi. Biroq, bunday jihozlar ishlab 
chiqarish jarayonida foydalanilsa, ular asosiy kapital jumlasiga kiritiladi, 
o‘stiriladigan aktivlar qishloq xo‘jaligida moddiy aylanma mablag‘lar 
guruhining bosh omillaridan biri hisoblanadi hamda zotli, mahsuldor, ishchi 
va boshqa chorva mollari, hosildor bo
g‘lar, mevazorlar, uzoq muddat hosil 
beruvchi k
o‘p yillik ko‘chatlarni o‘z ichiga oladi. 
Shuningdek, asosiy kapital tarkibiga ishlab chiqarilgan nomoddiy 
aktivlarni ham kiritiladi. Bularga foydali qazilmalarni qidirishga ketgan 
xarajatlar, inson mehnati asosida vujudga kelgan va informatsiya sifatida 
taqdim etilgan ma
’lumotlar qiymati kiradi. Yuqorida qayd etilgan omillarga 
EHM lar uchun dasturlar, original ijod janrlari, adabiyot va san
’at 
durdonalarini k
o‘rsatish mumkin. Asosiy kapital milliy boylikning muhim
elementi sifatida mamlakat statistikasida hisobga olinadi, hamda ularning 
tarkibi MHT ning mazkur iqtisodiy toifasida bir qadar muhim k
o‘rsatkich 
hisoblanadi. 
Ishlab chiqarilgan nomoliyaviy aktivlar tarkibiga kiruvchi ikkinchi 
element, bu