Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

11.2.2.Aholining mexanik harakati ko‘rsatkichlari 
Aholining mexanik harakati yoki migratsiyasini baholash uchun statistikada 
qator absolyut va nisbiy ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Absolyut ko‘rsatkichlarga 
ko‘chib kelganlar soni, ko‘chib ketganlar soni, aholini migratsiya o‘zgarishi kiradi. 

---

274 
Ko‘chib kelganlar soni
– ko‘chib ketganlarning absolyut miqdori, ya’ni 
muayyan aholi punktiga uning tashqarisidan ko‘chib kelganlardan iborat. Ichki 
ishlar organlari tomonidan aholini yashash joyi bo‘yicha ro‘yxatga olishda 
tuziladigan ko‘chib kelishni statistik hisobga olish varaqalarini qayta ishlash 
natijasida aniqlanadi. 
Ko‘chib ketganlar soni
- ko‘chib ketganlarning absolyut miqdori, ya’ni 
muayyan aholi punktidan uning tashqarisiga ko‘chib ketganlardan iborat. Ichki 
ishlar organlari tomonidan aholini yashash joyi bo‘yicha ro‘yxatdan chiqarishda 
tuziladigan ko‘chib ketishni statistik hisobga olish varaqalarini qayta ishlash 
natijasida aniqlanadi. 
Ko‘chib ketganlar va ko‘chib kelganlar soni asosida aholini migratsion 
o‘zgarishini aniqlaymiz. Migratsion o‘zgarish ko‘chib kelganlar va ko‘chib 
ketganlar sonini ayirmasiga teng. 
Migratsiyani nisbiy ko‘rsatkichlari
, bu ko‘chib kelish va ko‘chib ketish 
koeffitsentlaridir. Ular hisobot davrida ko‘chib kelganlar va ko‘chib ketganlar 
sonini doimiy aholining o‘rtacha soniga bo‘lib, 1000 ko‘paytirish orqali 
hisoblanadi: 
. 
bu erda : 
-ko‘chib kelganlar soni; 
-ko‘chib ketganlar soni; -doimiy aholi 
soni. 
Endi aholini tabiiy va mexanik o‘zgarishi ko‘rsatkichlar asosida umumiy 
o‘zgarishni aniqlaymiz. Aholini umumiy o‘zgarishi absolyut va nisbiy 
ko‘rsatkichlarda ifodalanishi mumkin. Masalan, aholi sonini absolyut o‘zgarishi 
aholining tabiiy va mexanik o‘zgarishi yig‘indisini hisoblash orqali aniqlanadi. 
Nisbiy ko‘rsatkichni hisoblash uchun natija 1000 ga ko‘paytirilib, doimiy 
aholining o‘rtacha soniga bo‘linadi. 
Makroiqtisodiyotning bo‘lajak istiqbolini oldindan rejalashtirish, eng avvalo, 
aholining kelgusida o‘zgarishini –istiqbolini aniqlashdan boshlanadi. Chunki reja 

---

275 
ko‘rsatkichlarining asosiy qismi jamiyat ehtiyojini, xususan aholi ehtiyojini
qondirishga buysundirilishi lozim. Aholining istiqbolda ko‘payishini belgilash: 
kelgusida shakllanadigan demografik tarkibiy o‘zgarishlarni aniqlash; hududiy
miqyosida aholining tabiiy ko‘payishi va migratsiya ko‘lamini taxmin qilish; shahar
bilani qishloq aholisi nisbatini oldindan bilish; mehnat tarkibiy o‘zgarishini 
oldindan tahlil qilish; har bir hududning o‘ziga xos xususiyatlarini kelgusi 15-20 yil 
mobaynigacha bashorat (taxmin) qila bilishdan iboratdir. 
Zero, bozor iqtisodiyoti faqat bugungi kunning yoxud yaqin kelajakning
manfaati bilangina yashamaydi, aksincha, u ishlab chiqaruvchi kuchlarning
bugungi salohiyatiga tayanib, istiqbolda ro‘y beradigan aholi va mehnat
resurlarining o‘sishi natijasida ta’sir etadigan oqibatlarni ham oldindan hisobga 
oladi.